Το «Μαύρο Σάββατο» θα έμενε στην ιστορία ως η ημέρα που ο κόσμος βρέθηκε στα πρόθυρα του πυρηνικού αφανισμού. Στις 27 Οκτωβρίου 1962, με την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας στην κορύφωσή της και την Strategic Air Command σε Κατάσταση Συναγερμού DEFCON 2, ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροπλάνο βρέθηκε να πετά σε σοβιετικό εναέριο χώρο εξαιτίας ενός προβλήματος ναυτιλίας.
Ο κίνδυνος ήταν τεράστιος. Η Μόσχα θα μπορούσε να θεωρήσει εκείνες τις δραματικές στιγμές την πτήση αμερικανικού αεροσκάφους πάνω από την Σοβιετική Ένωση όχι απλώς ως πρόκληση αλλά ως προοίμιο αμερικανικής πυρηνικής επίθεσης και να αντιδρούσε ανάλογα. Ήδη η κατάσταση στην Κούβα είχε κλιμακωθεί με την κατάρριψη του U-2 του Επισμηναγού Άντερσον, αμερικανικά αντιτορπιλλικά και ελικόπτερα κυνηγούσαν σοβιετικά υποβρύχια οπλισμένα με πυρηνικές τορπίλλες και τα γεγονότα έδειχναν να εξελίσσονται με έναν φρενήρη, ανεξέλεγκτο ρυθμό.
Το τηλεφώνημα του υπουργού Άμυνας Ρόμπερτ Μακναμάρα προς τον Πρόεδρο Κέννεντυ δεν θα μπορούσε να είχε έλθει σε χειρότερη στιγμή: ένα U-2 που είχε απογειωθεί από την Αλάσκα για μια αποστολή συλλογής ραδιενεργών σωματιδίων από την ατμόσφαιρα μετά την τελευταία πυρηνική δοκιμή των Σοβιετικών στην περιοχή της Νόβαϋ Ζεμλιά αγνοείτο. Το χειρότερο ήταν ότι μάλλον είχε παραβιάσει σοβιετικό εναέριο χώρο.
Λίγα λεπτά αργότερα, ο επικεφαλής των Πληροφοριών του Στέητ Ντηπάρτμεντ Ρότζερ Χίλσμαν κατέφθασε τρέχοντας. Οι Σοβιετικοί είχαν σηκώσει MiG για την αναχαίτιση του αμερικανικού αεροπλάνου ενώ μαχητικά απογείωνε και η SAC. Ο Χίλσμαν περίμενε μια έκρηξη οργής από τον Πρόεδρο ή τουλάχιστον ένα σημάδι πανικού σαν κι αυτόν που άρχιζε να νιώθει ο ίδιος. Η αντίδραση του Κέννεντυ ήταν ένα κοφτό πικρό γέλιο. «Πάντα υπάρχει κάποιος π……ς γιός που δεν παίρνει το μήνυμα» είπε με κρυφή απόγνωση.
Από την πείρα του ως κυβερνήτης τορπιλλακάτου στον πόλεμο ο Κέννεντυ ήξερε καλά ότι όση ισχύ κι αν είχε ως επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, δεν μπορούσε να έχει τον απόλυτο έλεγχο όσων συνέβαιναν εκεί έξω. Λάθη πάντα συνέβαιναν στο πεδίο της μάχης όμως ήταν σχετικά εύκολο να διορθωθούν. Στην πυρηνική εποχή, ένα λάθος θα ήταν και το τελευταίο.
Τα ξημερώματα του Σαββάτου, όταν ο Λευκός Oίκος ενημερωνόταν για το χαμένο U-2, σοβιετικοί πύραυλοι cruise ‘ΦΚΡ’ με πυρηνική κεφαλή είχαν ταχθεί σε «θέση βολής» μόλις 15 μίλια από την αμερικανική βάση του Γκουαντάναμο. Ο Φιντέλ Κάστρο βρισκόταν στην σοβιετική πρεσβεία ζητώντας από τον Χρουσόφ να «διαλύσει» τον ιμπεριαλιστικό εχθρό μια για πάντα ενώ οπλισμένα βομβαρδιστικά ήδη στον αέρα και πύραυλοι στα σιλό της SAC περίμεναν τους κωδικούς για να εξαπολύσουν πυρηνικό πλήγμα.
Την «πιο επικίνδυνη στιγμή στην ανθρώπινη ιστορία» ο Σμηναγός Τσαρλς Μώλτσμπυ ευχόταν να ήταν κάπου αλλού. Είχε αφήσει την αεροπορική βάση Eielson για μια οκτάωρη αποστολή συλλογής ατμοσφαιρικών δειγμάτων πάνω από τον Βόρειο Πόλο αλλά δεν ήταν σίγουρος που ακριβώς βρισκόταν. Το Βόρειο Σέλας (aurora borealis) που συνάντησε εν πτήσει προς τον Πόλο τον εμπόδιζε να πάρει διόπτευση από τα άστρα και αντί να επιστρέφει στην Αλάσκα πετούσε τώρα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Προς την Σοβιετική Ένωση.
Όταν τα αστέρια άλλαξαν θέση
Κουρασμένος, καθώς δεν μπόρεσε να κοιμηθεί πριν την αποστολή παρά ελάχιστες μόνο ώρες, ο Σμηναγός προσπαθούσε εναγωνίως να βρει που βρισκόταν. Στις αποστολές Star Dust τα αεροσκάφη συνήθως δεν πετούσαν κοντά σε σοβιετικό εναέριο χώρο. Οι πιλότοι χάραζαν την πορεία που θα ακολουθούσαν με την βοήθεια ναυτίλων στο έδαφος και περνούσαν την ώρα τους τσεκάροντας ότι παρέμεναν σε αυτήν, με την βοήθεια της πυξίδας και του εξάντα που διέθετε το U-2.
Αν και υπήρχε ομάδα Έρευνας και Διάσωσης που υποστήριζε κάθε αποστολή, γνωστή με την κωδική ονομασία Duck Butt, το ενδεχόμενο εγκατάλειψης σε εκείνη την γωνιά του κόσμου δεν ήταν κάτι προτεινόμενο. Η προοπτική της αναγκαστικής προσγείωσης στους πάγους ή να πέσεις με αλεξίπτωτο ανάμεσα στις πολικές αρκούδες ήταν κάτι που δεν ενθουσίαζε κανέναν. «Στην θέση σου δεν θα άνοιγα το αλεξίπτωτο» του είχαν πει εμπιστευτικά.
Ο Σμηναγός ήταν έμπειρος αεροπόρος, βετεράνος της Κορέας –όπου πέρασε 600 ημέρες αιχμάλωτος των Κινέζων όταν καταρρίφθηκε σε αερομαχία– και με δύο θητείες στους Thunderbirds πετώντας υπερηχητικά F-100. Όμως αυτή ήταν μια δύσκολη στιγμή. Περνώντας το Barter Island, στην βόρεια ακτή της Αλάσκα, ο μόνος τρόπος ναυτιλίας ήταν τα αστέρια. Οι κάρτες που είχε μαζί του με τις θέσεις γνωστών άστρων που θα συναντούσε κατά την διάρκεια της πτήσης μέχρι τον Πόλο θα βοηθούσαν να παραμείνει εντός πορείας.
Ο Αρκτούρος θα έπρεπε να είναι ορατός στα δεξιά του ρύγχους του αεροπλάνου, ελαφρώς ψηλότερα και νοτιοδυτικά η Βέγκα. Ο Πολικός Αστήρ θα ήταν σχεδόν από πάνω, δείχνοντάς του ότι πλησιάζει στον Β. Πόλο, ο δε αστερισμός του Ωρίωνα θα ήταν πίσω, προς τον νότο.
Το Βόρειο Σέλας με την απόκοσμη ανταύγεια του όμως τον εμπόδιζε να δει τα άστρα. Ζαλισμένος από τον «χορό» των χρωμάτων του aurora borealis στον ουρανό, πάσχιζε μάταια να διακρίνει κάποιο αστέρι. Οι τελευταίες διοπτεύσεις που πήρε του φάνηκαν ύποπτες ως προς την ακρίβειά τους, ωστόσο συνέχισε την ίδια πορεία.
Φθάνοντας εκεί που πίστευε ότι ήταν ο Βόρειος Πόλος, αποφάσισε να εκτελέσει στροφή 90-270 μοιρών, την καθιερωμένη διαδικασία αναστροφής πορείας. Εάν είχε την σωστή πορεία, ο Τσακ Μώλτσμπυ θα είχε προσγειωθεί στην βάση Eielson μετά από πτήση 7 ωρών και 55 λεπτών. Προφανώς ήταν κάπου αλλού. Κάπου που δεν είχε την παραμικρή ιδέα.
Το Βόρειο Σέλας είχε χαθεί και τα άστρα είχαν αλλάξει θέσεις. Άρχισε να εκπέμπει μη κωδικοποιημένα μηνύματα ελπίζοντας σε βοήθεια από το Duck Butt ή να πιάσει τον ραδιοφάρο στο Barter. Συνέχισε να πετά αγνοώντας που βρισκόταν. Κάποιοι όμως ήξεραν. Στην αεροπορική βάση Πιβέκ, στην βόρεια ακτή της χερσονήσου Τσουκότκα, μαχητικά MiG απογειώνονταν ήδη για να αναχαιτίσουν τον εισβολέα.
Χαμένος πάνω από εχθρική περιοχή
Ξαφνικά το Duck Butt ακούστηκε στην συχνότητα, λέγοντας πως θα ρίχνει φωτοβολίδες κάθε πέντε λεπτά, αρχίζοντας αμέσως. Ο πιλότος του U-2 σάρωσε με το βλέμμα τον ουρανό αλλά δεν είδε τίποτα. Ούτε την επόμενη φωτοβολίδα που έριξε το Duck Butt είδε. Όταν του ζητήθηκε να αναγνωρίσει ένα άστρο, ο Σμηναγός ανέφερε «βλέπω τον Ωρίωνα περίπου 15 μοίρες αριστερά από το ρύγχος του αεροσκάφους».
Οι ναυτίλοι στο Duck Butt και στην βάση Eielson συμβουλεύτηκαν τους αστρικούς τους χάρτες και από το Duck Butt του είπαν να στρίψει 10 μοίρες αριστερά. Από την συχνότητα ακούσθηκε μια άλλη άγνωστη φωνή. Χρησιμοποιώντας το σωστό χαρακτηριστικό κλήσης, του είπε να στρίψει 30 μοίρες δεξιά. Μέσα σε λίγα λεπτά ο Μώλτσμπυ είχε δεχτεί οδηγίες που τον έστελναν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Είχε χαθεί πια για τα καλά.
Ο ίδιος δεν το γνώριζε αλλά στις 07:59 πμ (ώρα Αλάσκας) πετούσε πάνω από σοβιετικό έδαφος, ευρισκόμενος 1.000 μίλια εκτός πορείας. Την ώρα που οι Σοβιετικοί προσπαθούσαν με λανθασμένες οδηγίες να τον παρασύρουν σε παγίδα, τουλάχιστον έξι μαχητικά που είχαν απογειωθεί από δύο διαφορετικά αεροδρόμια πλησίαζαν με εντολές να τον καταρρίψουν.
Ο Διοικητής της Strategic Air Command, Πτέραρχος Τόμας Πάουερ, έπαιζε γκολφ όταν ενημερώθηκε ότι ένα κατασκοπευτικό αεροπλάνο βρισκόταν επικίνδυνα εκτός πορείας και σύμφωνα με τις υποκλοπές σημάτων ραντάρ της σοβιετικής αεράμυνας απειλείτο άμεσα με κατάρριψη. Ο Πτέραρχος έφυγε αμέσως για την αεροπορική βάση Offutt στην Νεμπράσκα. Κανείς δεν σκέφτηκε μεσούσης της κρίσης να ακυρώσει τις αποστολές των U-2 κοντά στην Σοβιετική Ένωση.
«Τί διάολο κάνετε με ένα U-2 πάνω από την Ρωσία» ρωτούσε το αρχηγείο της SAC. Ο Διοικητής όμως της 4080th Strategic Reconnaissance Wing δεν είχε ιδέα. Άλλωστε είχε ήδη μια κρίση να διαχειριστεί: πριν από 71 λεπτά, το U-2 του Επισμηναγού Άντερσον είχε καταρριφθεί πάνω από το Banes της Κούβας…
Οι Αμερικανοί ήταν σε δίλημμα. Η δυνατότητα να «διαβάζουν» την σοβιετική αεράμυνα ήταν εθνικό απόρρητο και αν προειδοποιούσαν τον Μώλτσμπυ για την λανθασμένη πορεία του ρίσκαραν να αποκαλύψουν τον «άσσο» που έκρυβαν στους Ρώσους. Έπρεπε να βρουν έναν τρόπο να τον φέρουν στην Αλάσκα χωρίς να φανεί ότι γνωρίζουν ακριβώς που ήταν. Ο μόνος τρόπος ήταν να συνεχίσει να στρίβει αριστερά μέχρι να δει τον Ωρίωνα στο δεξιό του ακροπτερύγιο.
Τα παράξενα μηνύματα από τον ασύρματο συνεχιζόταν, με μια άγνωστη φωνή να δίνει οδηγίες να στρίψει 35 μοίρες δεξιά –μια πορεία που θα έφερνε το U-2 ακόμη πιο βαθειά εντός σοβιετικού εναερίου χώρου. Ο Σμηναγός Μώλτσμπυ ζήτησε έναν κωδικό που τον ήξεραν μόνο όσοι έπρεπε να τον γνωρίζουν. Δεν πήρε καμμία απάντηση.
«Μayday! Μayday! Mayday!»
Όταν έπιασε το σήμα ενός τοπικού ραδιοφωνικού σταθμού που έπαιζε μουσική με μπαλαλάικα, κατάλαβε για πρώτη φορά πόσο πολύ είχε χαθεί. Το καύσιμο που απέμενε δεν έφτανε με τίποτα μέχρι την Αλάσκα. Αγνοώντας τα μυστηριώδη μηνύματα, γύρισε στην συχνότητα κινδύνου κι άρχισε να καλεί «Μayday! Μayday! Mayday!»
Έστριψε αριστερά μέχρι που το σήμα του τοπικού σταθμού να βρίσκεται ακριβώς πίσω του και ο Ωρίωνας στο δεξί ακροπτερύγιο. Και πάλι όμως ήταν 300 μίλια εντός εχθρικού εναερίου χώρου. Τα MiG από το Πιβέκ προσπάθησαν να φθάσουν σε απόσταση βολής από το αμερικανικό αεροπλάνο χρησιμοποιώντας τεχνική ανόδου zoom climb, ωστόσο, αν και το υψόμετρο έδειχνε 60.000 πόδια τους έλειπαν 10.000 ακόμη. Το παρακολούθησαν για λίγο και μετά έφυγαν προ δυσμάς με οριακό καύσιμο.
Τα αναχαιτιστικά που είχαν σηκωθεί από το Ανάντιρ συνέχισαν την καταδίωξη καθώς το U-2 έπαιρνε πορεία για την Αλάσκα. Οι Αμερικανοί τα είδαν στο ραντάρ και η Alaskan Air Command απογείωσε δύο F-102A οπλισμένα με πυρηνικούς πυραύλους GAR-11 Falcon (κεφαλή W54 ισχύος 0,25 κιλοτόννων) για προστασία. Εκείνη την στιγμή, το αεροπλάνο του Σμηναγού Μώλτσμπυ είχε καύσιμο μόνο για 12 λεπτά.
Αποφάσισε να σβήσει τον κινητήρα και να ανεμοπορήσει, διατηρώντας μπαταρία και καύσιμο για περίπτωση ανάγκης. Σβήνοντας τον J57 πάνω από το Στενό του Μπέρινγκ, ο πιλότος αναγκαστικά απενεργοποίησε την συμπίεση στο κόκπιτ και το σύστημα θερμοκρασίας. Η στολή MC-3 άρχισε να φουσκώνει για να τον προστατεύσει και το χαρακτηριστικά στενό κόκπιτ του U-2 έγινε στενότερο. Ακόμη και χωρίς κινητήρα χρειάσθηκαν 10΄ για να αρχίσει το αεροπλάνο να χάνει ύψος και σχεδόν μια ώρα για να κατολισθήσει μέχρι την απομονωμένη βάση ραντάρ στο Kotzebue Sound, στον Αρκτικό Κύκλο, όπου πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση στον πρόχειρο διάδρομο εκεί μετά από 10 ώρες και 25 λεπτά στον αέρα –ένα νέο ρεκόρ για το U-2.
Όλες οι πτήσεις λήψης ατμοσφαιρικών δειγμάτων ματαιώθηκαν και μια δεύτερη που είχε προγραμματισθεί πάνω από τον Β. Πόλο ανακλήθηκε. Ο υπουργός Άμυνας ήταν έξαλλος καθώς πήρε μιάμιση ώρα στην SAC να ενημερώσει την πολιτική ηγεσία ότι είχε χάσει ένα αεροπλάνο πάνω από την Σοβιετική Ένωση. Πώς ακριβώς βρέθηκε το U-2 σε σοβιετικό εναέριο χώρο την πιο ακατάλληλη στιγμή και ποια ήταν η πορεία του παρέμεινε μυστήριο επί δεκαετίες. Και η αμερικανική κυβέρνηση έκανε ό,τι μπορούσε για να μείνει μυστήριο.
Την επόμενη ημέρα, 28 Οκτωβρίου 1962, ο Νικήτα Χρουσόφ σε προσωπικό μήνυμα προς τον Πρόεδρο Κέννεντυ εξέφραζε την ανησυχία του πόσο εύκολο ήταν να εκληφθεί ένα μοναχικό αμερικανικό αεροπλάνο ως πυρηνικό βομβαρδιστικό, οδηγώντας τις δύο υπερδυνάμεις «στο μοιραίο βήμα». Το επεισόδιο αυτό, ένα από τα πολλά που σημάδεψαν την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, είναι μια άβολη υπενθύμιση πως μπορεί μια κρίση να καταλήξει σε έναν πυρηνικό πόλεμο. Από ένα και μόνο λάθος.
Αλέξανδρος Θεολόγου
Πρώτη δημοσίευση 28/10/2018
DEFCON 2: Η άγνωστη ιστορία του U-2 που παραλίγο να ξεκινήσει πυρηνικό πόλεμο
