Οι δυνάμεις των πόλεων των Αθηνών και των Πλαταιών νικούν το περσικό εκστρατευτικό σώμα στην πεδιάδα του Μαραθώνα.
Η ιστορία ξεκίνησε με την επέκταση των Περσών προς δυσμάς. Η επαφή με τις αποικίες των Ελλήνων στα μικρασιατικά παράλια προκάλεσε ένοπλη σύγκρουση (Ιωνική επανάσταση) που οι μητροπόλεις των Αθηνών και της Ερέτριας υποστήριξαν και με στρατιωτικά τμήματα.
Μετά την κατάπνιξη της επανάστασης, οι Πέρσες αξιοποίησαν τη συμμετοχή των δύο Ελληνικών πόλεων ως αφορμή για νέες κατακτήσεις. Μία πρώτη εκστρατευτική προσπάθεια μέσω της Θράκης και της Μακεδονίας σταμάτησε λόγω της βύθισης του περσικού στόλου από θαλασσοταραχή. Μια δεύτερη προσπάθεια έγινε μέσω του Αιγαίου καταλαμβάνοντας νησιά στις Κυκλάδες. Αφού αποβιβάστηκαν στην Εύβοια και πολιόρκησαν και κατέστρεψαν την Ερέτρια, στράφηκαν προς την Αθήνα όπου αποβιβάστηκαν στον Μαραθώνα.
Οι Αθηναίοι κατάφεραν να ξεπεράσουν την εσωτερική διάμαχη για το αν θα αντιμετώπιζαν του Πέρσες στο Μαραθώνα ή στα τείχη της πόλης. Επίσης έλυσαν το διοικητικό τους πρόβλημα, καθώς οι ίδιοι χωρίζονταν σε 10 φυλές σχεδόν αυτοδιοικούμενες που εξέλεγαν από έναν στρατηγό. Στον πόλεμο το πολεμικό συμβούλιο ήταν μια επιτροπή από τους 10 στρατηγούς, με έναν εκ περιτροπής αρχιστράτηγο για μία μέρα. Αντί για αυτό εξέλεξαν τον Μιλτιάδη ως στρατηγό με πολυήμερη εξουσία, ενώ αποδέχθηκαν το σχέδιο του, οπότε κινήθηκαν στους λόφους του Μαραθώνα πάνω από το περσικό στρατόπεδο. Οι Πέρσες είχαν περίπου 30.000 άνδρες και ιππικό. Οι Αθηναίοι συγκέντρωσαν κάπου 9-10.000 άνδρες και ενισχύθηκαν από 1.000 Πλαταιείς οπλίτες.
Μετά από αρκετές μέρες αναμονής, οι Αθηναίοι επιτέθηκαν εφαρμόζοντας το σχέδιο του Μιλτιάδη. Η φάλαγγα χωρίστηκε σε τρία μέρη, με το κέντρο πιο αδύναμο από τις πτέρυγες. Χωρίς το φόβο του περσικού ιππικού, που δεν συμμετείχε λόγω του βαλτώδους εδάφους της περιοχής, η φάλαγγα εκτέλεσε δρομαία έφοδο για να μειώσει το χρόνο έκθεσής της στα περσικά βέλη και επέπεσε στο εχθρικό πεζικό με ορμή. Μετά από λίγη ώρα, οι έχθρικές πτέρυγες λύγισαν επιτρέποντας στους Έλληνες να κυκλώσουν την περσική παράταξη, που γρήγορα έσπασε και υποχώρησε. Πολλοί κυκλώθηκαν και εξοντώθηκαν. Άλλοι σφαγιάστηκαν στην υποχώρηση κι άλλοι πνίγηκαν στους βάλτους.
Μετά τη μάχη, μία από τις φυλές παρέμεινε να εκκαθαρίσει το πεδίο της μάχης και οι υπόλοιποι βάδισαν στην Αθήνα, όπου ο περσικός στόλος με τον στρατό που υποχώρησε, έφτασε στο Φάληρο για να καταλάβει την ανυπεράσπιστη πόλη. Βλέποντας όμως τα τείχη επανδρωμένα από τους κατάκοπους αλλά πάνοπλους οπλίτες, οι Πέρσες επέστρεψαν στην Ασία άπρακτοι.
Η νίκη στο Μαραθώνα σφράγισε τότε την τύχη της Ευρώπης, της Ελλάδας αλλά και της Αθήνας, που στο εξής θα εξελισσόταν σε μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις στη Μεσόγειο. Οι Αθηναίοι και Πλαταιείς πέτυχαν μια πρώτη νίκη υπέρ της ανεξαρτησίας όλων των Ελλήνων, που διαφορετικά θα είχαν την τύχη των ιωνικών πόλεων και της άτυχης Ερέτριας.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει πως οι Πέρσες έχασαν 6.400 άνδρες (ένα σεβαστό 20% της μαχητικής τους δύναμης) έναντι μόλις 203 Ελλήνων (192 Αθηναίων και 11 Πλαταιών). Στον τύμβο των τελευταίων, που ετάφησαν στο καθαγιασμένο χώμα της μάχης αντί να μεταφερθούν στους δικούς τους, ο Σιμωνίδης ο Κείος έγραψε το αθάνατο ρητό: “Ελλήνων προμαχούντες Αθηναίοι Μαραθώνι, χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν” (Αμυνόμενοι υπέρ των Ελλήνων οι Αθηναίοι στον Μαραθώνα, κατέστρεψαν τη δύναμη των χρυσοντυμένων Περσών).
