Σε μια πράξη πολιτικής σκοπιμότητας και στρατηγικού κυνισμού, ο Τσώρτσιλ διατάσσει τον βρετανικό στόλο να καταστρέψει τον γαλλικό της Μεσογείου, μέσα στα αγκυροβόλιά του στη Βόρειο Αφρική.
Με την κατάληψη της Γαλλίας κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τη Γερμανία, τα περισσότερα πλοία του στόλου κατέφυγαν στο ναύσταθμο του Μερς ελ Κεμπίρ (Mers-el-Kébir) στο Οράν της Γαλλικής Αλγερίας. Ο Γαλλικός στόλος ήταν ισχυρός, η δεύτερη ναυτική δύναμη στην κρίσιμη φλέβα ανεφοδιασμού της Μεσογείου (με 1η τη Βρετανία και 3η τη Ιταλία) με ναυστάθμους στη ΒΔ. Αφρική και στη Μέση Ανατολή.
Η συνθηκολόγηση του στρατάρχη Πεταίν με τον Άξονα, θα επέφερε την αλλαγή στρατοπέδου της Γαλλίας, θέτοντας τους Βρετανούς σε μειονεκτική θέση στη θάλασσα. Με τα γαλλικά λιμάνια του Ατλαντικού σε γερμανικά χέρια, ο βρετανικός στόλος όφειλε να δώσει έναν πολυμέτωπο αγώνα, εναντίον των γερμανικών πλοίων και υποβρυχίων στον Ατλαντικό, να περιορίσει τον ιταλικό στόλο στη Μεσόγειο και να διατηρήσει ανοιχτές τις ζωτικές διόδους ανεφοδιασμού από την Αμερική και την Ασία. Οπότε οι διαθέσιμες δυνάμεις του δεν επαρκούσαν για να κάνει αποκλεισμό στους γαλλικούς ναυστάθμους στην Αφρική, μέχρι οι εκεί αρχές αποφασίσουν με ποιά πλευρά θα πολεμούσαν.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 22 Ιουνίου 1940: Το βαγόνι της Κομπιένης, η Γαλλία παραδίδεται
Έτσι, ο Τσώρτσιλ αποφάσισε να εξουδετερώσει την απειλή με ένα προληπτικό χτύπημα, σαν αυτά που έδινε ο βρετανικός στόλος ανα τους αιώνες. Το πρωΐ της 3ης Ιουλίου 1940, Μοίρα του βρετανικού στόλου, μετά από ένα κοφτό τελεσίγραφο που έμεινε αναπάντητο, εξαπέλυσε αεροναυτική επίθεση στον γαλλικό ναύσταθμο στο Μερς ελ Κεμπίρ κι άλλο ένα στο Ντακάρ. Ο Βρετανικός στόλος αποτελούταν από το αεροπλανοφόρο HMS Ark Royal, τα θωρηκτά Valiant και Resolution και το βαρύ καταδρομικό Hood συνοδεία αντιτορπιλικών και καταδρομικών. Αφού ναρκοθέτησαν το στόμιο του ναυστάθμου με ρίψεις ναρκών από αεροσκάφη Fairy Swordfish, έλαβαν θέσεις 16 χλμ. έξω από το λιμάνι και λίγα λεπτά μετά τις 3 μ.μ. άνοιξαν πυρ.
Οι Γάλλοι αιφνιδιάστηκαν αλλά μετά την τρίτη βρετανική ομοβροντία, κατάφεραν να απαντήσουν στα πυρά. Τα γαλλικά πολεμικά όμως ήταν ακίνητοι στόχοι μέσα στο μικρό λιμάνι και έφεραν πυρόβολα των 13 ιντσών έναντι των Βρετανών που μπορούσαν να ελιχθούν άνετα και να χρησιμοποιήσουν το σύνολο των 15 πυροβόλων των 15 ιντσών με τα οποία ήταν εξοπλισμένα τα μεγάλα σκάφη τους.
Μέσα σε λίγη ώρα, η δράση είχε τελειώσει με τον ναύσταθμο του Μερς ελ Κεμπίρ να φλέγεται. Το γαλλικό θωρηκτό Bretagne είχε ανατιναχθεί και πολλά πλοία είχαν πάθει ζημιές και είχαν εξοκείλει στα αβαθή. Αερομαχίες έλαβαν χώρα πάνω από τα βρετανικά πλοία, με τους Γάλλους να σημειώνουν χτυπήματα σε βρετανικά αντιτορπιλικά και να καταρρίπτουν ένα βρετανικό καταδιωκτικό Scua κι δύο Swordfish (το διμελές πλήρωμα του πρώτου αποτελεί και τις μοναδικές απώλειες των Βρετανών στη ναυμαχία). Το γαλλικό θωρηκτό Strasbourg και μερικά αντιτορπιλικά μπόρεσαν να παραπλεύσουν τα αραιά ναρκοπέδια και να διαφύγουν, δεχόμενα πυρά και επιθέσεις βρετανικών αεροπλάνων, για να φτάσουν στο μητροπολιτικό ναύσταθμο της Τουλώνος. Εδώ καταγράφηκε και η δράσης της ελαφράς κανονιοφόρου Rigault de Genouilly που επιτέθηκε μόνη κατά του καταδρομικού Hood, δεχόμενη πυρά από τρία βρετανικά καταδρομικά.
Το χτύπημα στο Μερς ελ Κεμπίρ δεν ήταν το μόνο. Το ίδιο βράδυ, τα γαλλικά πολεμικά που είχαν ξεμείνει στους βρετανικούς ναυστάθμους της Αλεξάνδρειας, του Πλύμουθ και του Πόρτσμουθ, δέχτηκαν το ίδιο τελεσίγραφο που δόθηκε και στους συναδέλφους τους το πρωί και αντιμετώπισαν την αυστηρή φρούρηση ή δέχτηκαν αγήματα επιβίβασης, σε ορισμένες περιπτώσεις με συμπλοκές με τραυματίες και νεκρούς. Οι βρετανικές επιθέσεις κατά των γαλλικών ναυστάθμων συνεχίστηκαν την επομένη και πάλι στις 8 Ιουλίου με επιδρομές από αέρος.
Ο Τσώρτσιλ σημείωσε στα απομνημονεύματά του ότι η επιχείρηση “Catapult” για την εξουδετέρωση των γαλλικών πλοίων ήταν «η πιο μισητή απόφαση, η πιο αφύσικη και επώδυνη που χρειάστηκε ποτέ να λάβω». Σε πολιτικό επίπεδο η βρετανική σκηνή διχάστηκε προς στιγμή, ενώ σαράντα περίπου χρόνια αγγλογαλλικής συμμαχίας και συνεργασίας κόντεψαν να καταστραφούν. Επικουρούμενες φυσικά από τη γερμανική προπαγάνδα, που υπερτόνισε το γεγονός με τη νέα κυβέρνηση συνεργατών στη Γαλλία να την χρησιμοποιεί ως εργαλείο προβολής της «ύπουλης βρετανικής στάσης».
Το αποτέλεσμα, όμως, ήταν ένα: τα κύρια πολεμικά πλοία του γαλλικού ναυτικού καταστράφηκαν ή τέθηκαν εκτός μάχης μέχρι το τέλος του πολέμου. Μαζί τους σκοτώθηκαν και 1.300 Γάλλοι ναυτικοί. Ένα ακόμα παρεπόμενο ήταν η ψύχρανση των σχέσεων της Βρετανίας με Γάλλους ηγέτες που θα μπορούσαν ενδεχομένως να ταχθούν με το πλευρό των Συμμάχων. Μετά το Μερς ελ Κεμπίρ, η Αγγλοφοβία είχε επιστρέψει στους Γάλλους αξιωματούχους και οι Βρετανοί δυσκολεύτηκαν πολύ να βρουν πρόθυμους συνομιλητές και συνεργάτες. Η λύση ήταν να προβάλλουν έναν σχετικά άσημο Γάλλο Ταξίαρχο, που στο εξής θα εξελισσόταν σε φωνή της ελεύθερης Γαλλίας, φίλο αλλά και ισχυρό επικριτή των επιλογών των Βρετανο-Αμερικανών ηγετών, τον Σαρλ ντε Γκωλ.
