Μετά από πληροφορίες από την υπηρεσία πληροφοριών του Αμερικανικού Ναυτικού για το πρόγραμμα μετακινήσεων του Ιάπωνα ναυάρχου Γιαμαμότο, κινητοποιείται δύναμη καταδιωκτικών μακράς ακτίνας Ρ-38, όπου επιτυγχάνουν την κατάρριψη του αεροσκάφους που τον μετέφερε σκοτώνοντάς τον.
Μετά την καταστροφική εκστρατεία του Γκουανταλκανάλ, που έληξε το Φεβρουάριο του 1943, ο ιαπωνικός στόλος και η αεροπορία εξαπέλυσαν την επιχείρηση I-Go για να ανακτήσουν τον έλεγχο του αέρα πάνω από τα νησιά του Σολομώντα και τη Νέα Γουινέα. Στη διάρκεια αυτής της δεκαπενθήμερης εκστρατείας ο αρχηγός του συνδυασμένου στόλου, ναύαρχος Ισορόκου Γιαμαμότο, πραγματοποίησε μια σειρά επιθεωρήσεων στις αεροπορικές μονάδες που συμμετείχαν στην επιχείρηση. Τόσο από ενδιαφέρον για την πορεία της δράσης τους όσο και για ενίσχυση του πεσμένου ηθικού.
Στις 14 Απριλίου 1943, τρεις αμερικανικοί σταθμοί υποκλοπών εντόπισαν μήνυμα που στάλθηκε σε κώδικα περιέχοντας την ακριβή πορεία και ώρα της μετάβασης του αεροσκάφους του Γιαμαμότο τέσσερις μέρες μετά, μεταξύ των αεροδρομίων Rabaul και Balalae. Αυτό αποκρυπτογραφήθηκε παρέχοντας μια μοναδική ευκαιρία στις αμερικανικές υπηρεσίες.
Μια παράτολμη επιχείρηση για τον εντοπισμό και την εξόντωση του Γιαμαμότο, αρχιτέκτονα του Περλ Χάρμπορ και των εκστρατειών στον Ειρηνικό, που εκκαθάρισε την περιοχή από τα αυστραλιανά, βρετανικά και ολλανδικά πολεμικά και άπλωσε την ιαπωνική κυριαρχία μέχρι τη Βιρμανία και σχεδόν τις βόρειες ακτές της Αυστραλίας, θα ήταν ένα εντυπωσιακό χτύπημα.
Αμέσως τέθηκε το ερώτημα αν η στοχευμένη εξόντωση ενός στελέχους της ηγεσίας του εχθρού θα επηρέαζε θετικά ή αρνητικά την πορεία των επιχειρήσεων. Οι συμμαχικές επιχειρήσεις έδειχναν να πηγαίνουν καλά πλέον το 1943 και αν και ο ιαπωνικός αυτοκρατορικός στόλος παρέμενε υπολογίσιμος αντίπαλος, η ραχοκοκκαλιά του είχε σπάσει στο Μιντγουέϊ, στη θάλασσα των Κοραλλίων και στη Σάντα Κρουζ.
Ωστόσο, τα ήθη της εποχής δεν επέτρεπαν την τήρηση ιπποτικών συμπεριφορών. Ο Γιαμαμότο θεωρείτο ικανότατος διοικητής από τους Αμερικανούς και το όνομά του ήταν άρρηκτα συνδεδεμένο με την “ημέρα της ντροπής”, την επίθεση του Περλ Χάρμπορ. Η εξόντωση του θα βοηθούσε το ηθικό στις ΗΠΑ και θα αποτελούσε κόλαφο για την Ιαπωνία. Ο αντικαταστάτης του, όποιος κι αν ήταν, θεωρείτο σχεδόν βέβαιο πως θα ήταν κατωτέρων ικανοτήτων.
Στα κατοπινά χρόνια αναφέρεται πως η εντολή δόθηκε από τον ίδιο τον Ρούζβελτ αλλά αυτό μοιάζει μάλλον απίθανο, παρόλο που θα είχε ενημερωθεί. Οι επίσημες αναφορές φτάνουν στα ανώτερα κλιμάκια της ιεραρχίας της Ναυτικής Διοίκησης Ειρηνικού, με τον Ναύαρχο Τσέστερ Νίμιτς να αφήνει την πρωτοβουλία στον Ναύαρχο Χάλσεϋ.
Στις 18 Απριλίου, 18 καταδιωκτικά P-38G Lightning της 339 Μοίρας της Αμερικανικής Αεροπορίας απογειώθηκαν για ένα ταξίδι 1.000 μιλίων στην επιχείρηση “Vengeance”. Από αυτά, τα τέσσερα είχαν αποστολή τον εντοπισμό και την καταστροφή του στόχου με τα υπόλοιπα να παρέχουν κάλυψη από εχθρικά καταδιωτικά. Επικεφαλής ήταν ο βετεράνος επισμηναγός (Major) John W. Mitchell, διοικητής της 339 Μοίρας.
Ο λόγος της επιλογής των Ρ-38 ήταν πως θέλοντας να επιτευχθεί αιφνιδιασμός, η αποστολή σχεδιάστηκε με τα αεροσκάφη να κάνουν έναν ευρύ κύκλο 600 μιλίων μακριά από τα ραντάρ και τις ιαπωνικές φρουρές των νησιών. Η επιστροφή υπολογίστηκε σε άλλα 400 μίλια με το σύνολο της πορείας να είναι εκτός της ακτίνας δράσης τόσο των καταδιωκτικών F4F Wildcat του Ναυτικού όσο και των F4U Corsair των Πεζοναυτών.
Τα Ρ-38 θα έφεραν τον τυπικό οπλισμό ενός πυροβόλου των 20 mm και τεσσάρων βαρέων πολυβόλων των 12,7 mm καθώς και μια επιπλέον απορριπτόμενη δεξαμενή καυσίμου των 1.200 λίτρων, μαζί με την τυπική των 620 λίτρων που ήταν σχεδιασμένα να μεταφέρουν, σε ανισοβαρή φόρτωση. Τα αεροσκάφη απογειώθηκαν στις 07:25 το πρωί από το αεροδρόμιο Kokum στο Γκουανταλκανάλ υπολογίζοντας να προλάβουν το μεταγωγικό του Γιαμαμότο λίγο πριν αυτό προσγειωθεί στον προορισμό του, στις 9 και μισή, στιγμή που θα ήταν πιο ευάλωτο.
Η εκτέλεση ήταν άψογη. Τα αμερικανικά αεροσκάφη έφτασαν στο προσχεδιασμένο σημείο της ενέδρας στις 09:34 μόλις τα ιαπωνικά ξεκινούσαν την κάθοδό τους. Τα αμερικανικά Ρ-38 απέρριψαν τις εξωτερικές δεξαμενές τους και ξεκίνησαν την επίθεσή τους προς τα δύο ιαπωνικά βομβαρδιστικά G4 “Betty” που συνοδεύονταν από 6 Α6Μ2 “Zero”.
Τα τελευταία αντέδρασαν καταρρίπτοντας το αεροσκάφος του υποσμηναγού Raymond K. Hine αλλά ο στόχος επετεύχθη, με τα “Betty” του Γιαμαμότο και του επιτελείου του να καταπίπτουν στη ζούγκλα και στη θάλασσα αντίστοιχα, από όπου μόλις τρεις αξιωματικοί σώθηκαν.
Το νεκρό σώμα του ναυάρχου ανακαλύφθηκε την επομένη από ιαπωνική περίπολο. Το κάθισμα με τον ναύαρχο ακόμα δεμένο σε αυτό, βρέθηκε έξω από τα συντρίμμια του αεροσκάφους κάτω από ένα δέντρο, μαζί με το ξίφος του με τα λευκά του γάντια. Η νεκροψία έδειξε πως ο Γιαμαμότο είχε δεχθεί δύο τραύματα, ένα στο πίσω μέρος του ώμου κι άλλο ένα στο σαγόνι με τη σφαίρα να βγαίνει πάνω από το δεξί του μάτι. Οι λεπτομέρειες αυτές αποκρύφτηκαν από το κοινό.
Ο θάνατος του Γιαμαμότο σόκαρε την κοινή γνώμη στην Ιαπωνία, όπως αναμενόταν και θεωρήκε ως σημαντική επιτυχία στις ΗΠΑ. Το αυτοκρατορικό ναυτικό οργάνωσε μια μεγαλοπρεπή κηδεία στις αρχές Ιουνίου, με τα νέα να ανακοινώνονται στις 21 Μαΐου. Η επίσημη εκδοχή ήταν πως ο Ναυάρχος διηύθυνε τις επιχειρήσεις κατά του εχθρού από την πρώτη γραμμή, όταν το αεροσκάφος του έπεσε θύμα ενέδρας και κατερρίφθη μετά από σκληρή μάχη. Οι Αμερικανικές υπηρεσίες αρχικά απέκρυψαν το γεγονός από το δικό τους κοινό, παρά το ότι δημοσιογράφοι έστειλαν αναφορές λίγες μέρες μετά την επιχείρηση, προβαίνοντας σε αποκαλύψεις μετά τις 21 Μαΐου και την ιαπωνική ανακοίνωση.
Αρκετές ιστορίες κυκλοφόρησαν σε ΗΠΑ και Ιαπωνία σχετικά με τις συνθήκες θανάτου του Γιαμαμότο. Ο ίδιος δεν ανήκε στον “στενό κύκλο” των στρατιωτικών του ιαπωνικού καθεστώτος και παρά τις ικανότητες και επιτυχίες του θεωρείτο σχεδόν ξένο σώμα. Στις ΗΠΑ, αν και αναφορές μιλούσαν πως οι αμερικανικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν τις κινήσεις του ναυάρχου πέντε μέρες πριν το περιστατικό, οι περισσότερες δημοσιεύσεις παρουσίασαν την κατάρριψη ως τυχαίο γεγονός, υιοθετώντας συχνά την εκδοχή των ιαπωνικών αρχών. Κάποιες άλλες έφτασαν στο σημείο να λένε πως η ιστορία της κατάρριψης ήταν συγκάλυψη των Ιαπώνων, που είχαν εξαναγκάσει τον Γιαμαμότο σε σεπούκου (τελετουργική αυτοκτονία).
Όποιος κι αν ήταν ο λόγος για αυτή τη συναυλία σεναρίων, τελείωσε ενάμισι χρόνο αργότερα με την υπογραφή της ιαπωνικής παράδοσης και την αναλυτική παρουσίαση από αμερικανικής πλευράς. Η απώλεια του Γιαμαμότο στέρησε σε κάθε περίπτωση την Ιαπωνία από έναν ικανότατο αξιωματικό, που θα μπορούσε ακόμα να προσφέρει στην πατρίδα του κάποιες νίκες έχοντας αποδείξει την τόλμη και την επιτελική του ικανότητα πολλές φορές ήδη.
