Η 2η Καναδική Ταξιαρχία, που μόλις είχε μετακινηθεί στο Ιταλικό Μέτωπο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επιτίθεται κατά των γερμανικών δυνάμεων στην πόλη της Ορτόνα στις ακτές της Αδριατικής. Αυτό που θα επακολουθήσει είναι μια από τις χειρότερες μάχες εντός πόλεων που εξελίχθηκαν στο Δυτικό Μέτωπο. Μια σύγκρουση που θα κοστίσει τη ζωή σε περίπου 1.400 Καναδούς στρατιώτες, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί το “Μικρό Στάλιγκραντ” της Ιταλίας.
Η Ιταλική εκστρατεία του 1943 δεν εξελισσόταν όσο καλά ανέμεναν οι Σύμμαχοι και ιδίως ο Βρετανός πρωθυπουργός Τσώρτσιλ. Θιασώτης της εκστρατείας στην φωλιά του Φασισμού, την οραματιζόταν ως εφαλτήριο για την εξαφάνιση του Άξονα από τη Μεσόγειο, που ήταν και “λεωφόρος” ανεφοδιασμού των Βρετανικών Νήσων. Στη συνέχεια, από την Ιταλία, οι συμμαχικές δυνάμεις θα μπορούσαν να κινηθούν είτε κατά της νότιας Γαλλίας, είτε κατά των Βαλκανίων και της ανατολικής Ευρώπης, μέσω της Γιουγκοσλαβίας ή εναντίον της ίδιας της Γερμανίας.
Παρόλα αυτά, οι γερμανικές δυνάμεις εκμεταλλευόμενες άριστα το ορεινό ανάγλυφο της χώρας, έδιναν διαρκή μάχη αναχαίτισης των συμμαχικών στρατευμάτων, αναγκάζοντάς τες σε πόλεμο φθοράς στους στενούς δρόμους, στα βουνά και στις μικρές και μεγάλες πόλεις της ιταλικής χερσονήσου. Το περιβάλλον επιχειρήσεων δεν επέτρεπε ούτε τους ελιγμούς ούτε την αλληλοϋποστήριξη των μονάδων με αποτέλεσμα τάγματα, συντάγματα ή ταξιαρχίες να αναγκάζονται να βγάζουν σε πέρας αποστολές μόνες τους. Μία μετά την άλλη, οι αμερικανικές και βρετανικές μεραρχίες και ταξιαρχίες έπρεπε αναγκαστικά να αποσυρθούν από την πρώτη γραμμή λόγω κόπωσης, φθοράς και ανεφοδιασμού. Οι Σύμμαχοι μάθαιναν με δύσκολο τρόπο -μετά τους Γερμανούς- πως το μεσογειακό ανάγλυφο δεν επέτρεπε τον μηχανοκίνητο πόλεμο στον οποίο είχαν γίνει τόσο καλοί.
Την παραλιακή πόλη της Ορτόνα υπεράσπιζε απόσπασμα Γερμανών αλεξιπτωτιστών, επιπέδου μειωμένου συντάγματος (δύο τάγματα) με τη βοήθεια μονάδων μηχανικού. Η πόλη των 10.000 κατοίκων είχε ερημώσει σε μεγάλο βαθμό, με πολλούς από τους άνδρες της να μετακινούνται σε στρατόπεδα εργασίας και τον υπόλοιπο πληθυσμό να φεύγει στα γύρω βουνά. Οι Γερμανοί δυναμίτισαν το λιμάνι και γκρέμισαν πολλά κτίρια για να φράξουν τους δρόμους, έχοντας εντολές από τον Χίτλερ να υπερασπιστούν την πόλη “μέχρι τον τελευταίο άνδρα”.
Από την άλλη, η φθορά των βρετανικών δυνάμεων έκανε τη διοίκηση να ρίξει στη μάχη δυνάμεις συμμαχικών και κοινοπολιτειακών στρατευμάτων (Πολωνούς, Έλληνες και Καναδούς). Στις αρχές Δεκεμβρίου 1943, η 78η Μεραρχία, που είχε αποβιβαστεί στη Σικελία από τον Σεπτέμβριο και ήταν στην πρώτη γραμμή συνεχώς, αντικαταστάθηκε από την 1η Καναδική Μεραρχία στην αδριατική ακτή. Στις 24 Δεκεμβρίου, η προέλαση της Νεοζηλανδικής Μεραρχίας σταμάτησε στα ορεινά περάσματα δυτικότερα και έτσι το βάρος έπεσε στην 1η Καναδική Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας, που προωθείτο παραλιακά. Στα μέσα Δεκεμβρίου, η εξαντλημένη 1η Ταξιαρχία αντικαταστάθηκε από τη 2η Ταξιαρχία, που θα αναλάμβανε την έφοδο και απελευθέρωση της πόλης.
Οι Καναδοί δεν ανέμεναν ιδιαίτερη αντίσταση, καθώς οι Γερμανοί είχαν σαν τακτική να αποσύρονται όταν η πίεση γινόταν ισχυρή, αλλά η Ορτόνα θα ήταν διαφορετική. Στις εννέα ημέρες που διήρκεσε η μάχη (20-28 Δεκεμβρίου) οι Καναδοί αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν τις τακτικές μικρών κλιμακίων των Γερμανών αλεξιπτωτιστών και να πολεμήσουν στα χαλάσματα, δωμάτιο προς δωμάτιο, υφιστάμενοι απώλειες 2.339 ανδρών (1.375 νεκροί και 964 τραυματίες), αριθμός που αντιστοιχεί στο 25% των καναδικών απωλειών σε ολόκληρη την ιταλική εκστρατεία.
Η μάχη της Ορτόνα αποκαλείται για τη δυσκολία και αγριότητα των μαχών σε αστικό περιβάλλον το «ιταλικό Στάλινγκραντ». Ο διοικητής της Καναδικής Μεραρχίας, υποστράτηγος Christopher Vokes είπε τη μισή αλήθεια μετά τη μάχη: “συντρίψαμε την 90ή Μεραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ και δώσαμε ένα μάθημα που θα το θυμούνται στην 1η Γερμανική Μεραρχία Αλεξιπτωτιστών”. Η Μεραρχία του, ωστόσο, υπέφερε. Εκτός από δυόμιση χιλιάδες απώλειες, πάνω από 5.000 Καναδοί στρατιώτες απομακρύνθηκαν από το μέτωπο με συμπτώματα κόπωσης μάχης και ψυχολογικής εξάντλησης.
Από τους Γερμανούς, 867 άνδρες σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, μικρό ποσοστό σε σύγκριση με τους επιτιθέμενους. Μαζί τους σκοτώθηκαν και 1.300 Ιταλοί κάτοικοι της πόλης. Η Ορτόνα είναι η σκληρότερη μάχη στην οποία ενεπλάκησαν τα καναδικά στρατεύματα καθόλη τη διάρκεια του πολέμου.
