Ίσως, ο τίτλος θα ήταν πιο σωστός αν γραφόταν “ο Κόκκινος Στρατός ανακαλύπτει το Άουσβιτς”, καθώς κανείς δεν γνώριζε σε πραγματικό βάθος τη ναζιστική επιχείρηση μαζικής εξόντωσης που είχε στηθεί από χρόνια στην ανατολική Ευρώπη. Οι Ναζί φυσικά δεν άφηναν λεπτομέρειες να διαρρεύσουν και οι Σύμμαχοι ήταν απασχολημένοι με την καθημερινότητα του πολέμου, παρά το γεγονός ότι πληροφορίες από την αντίσταση και από διαφυγόντες στις χώρες της Δύσης, περιέγραφαν το συστημικό Ολοκαύτωμα.
Τίποτε, όμως, από αυτά δεν είχε προετοιμάσει τα σοβιετικά στρατεύματα, όταν στις 27 Ιανουαρίου του 1945 μπήκαν στην περιοχή του Άουσβιτς της πολωνικής Κρακοβίας (το όνομα του οποίου ήταν Oświęcim, πριν το αλλάξουν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής) και ανακάλυψαν ένα τεράστιο μπλοκ στρατοπέδων συγκέντρωσης και θανάτωσης. Από το σημείο εκείνο και μετά, ο κόσμος θα άλλαζε τελείως την οπτική με την οποία αντιμετώπιζε τον πόλεμο.
Τον Οκτώβριο του 1941, στο στρατόπεδο ‘Auschwitz II’, στο Birkenau, τα SS δημιούργησαν ένα κέντρο συστηματικής εξόντωσης, με βιομηχανικού τύπου οργάνωση και διαδικασία: 300 στρατώνες αιχμωλώτων, τέσσερις “χώρους απεντόμωσης” στους οποίους οι κρατούμενοι εξοντώνονταν με χημικά αέρια, αποθήκες πτωμάτων και φούρνοι αποτέφρωσης. Επιπλέον, χιλιάδες κρατουμένων χρησιμοποιήθηκαν για τη διενέργεια πειραμάτων που εκτελούσε ο (περιβόητος) γιατρός του στρατοπέδου, Γιόζεφ Μένγκελε, ο “άγγελος του θανάτου”.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 20 Ιανουαρίου 1942: Wannsee, η οικοδόμηση της “Τελικής Λύσης”
Ο Κόκκινος Στρατός προήλαυνε βαθιά στο πολωνικό έδαφος ήδη από τα μέσα Ιανουαρίου 1945. Απελευθέρωσε την Κρακοβία και τη Βαρσοβία και οι μονάδες αναγνώρισης κατευθύνθηκαν προς το Άουσβιτς. Καθώς οι πρώτες δυνάμεις τους αναμένονταν στο σύμπλεγμα από ώρα σε ώρα, οι αξιωματικοί των SS ξεκίνησαν να εκτελούν μαζικά τους κρατουμένους που είχαν μείνει, ανατίναζαν τους στρατώνες που κρατούντο, όλα σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εξαφανίσουν τα πειστήρια του εγκλήματός τους. Όταν τελικά οι δυνάμεις των Σοβιετικών έφτασαν στις πύλες του Άουσβιτς, αντίκρισαν 648 πτώματα και πάνω από 7.000 λιμοκτονούντες επιζήσαντες από τους εκατοντάδες χιλιάδες που κάποτε είχε. Ανακάλυψαν επίσης έξι μεγάλες αποθήκες με ρούχα, γυναικεία φορέματα, ανδρικά κοστούμια και παπούτσια και άλλα ακόμα πιο προσωπικά αντικείμενα που οι Γερμανοί δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν.
Μέχρι το τέλος της λειτουργίας του, στο Άουσβιτς έφθαναν καθημερινά δεκάδες χιλιάδες αθώοι, οι οποίοι με συνοπτικές διαδικασίες μοιράζονταν μεταξύ “άχρηστων” που θα εκτελούντο αμέσως και “προσωρινά” χρήσιμων, που θα απασχολούνταν σε εργασίες μέχρι οι κακουχίες να τους καταβάλουν, οπότε έπαιρναν κι αυτοί το δρόμο για τα κρεματόρια. Οτιδήποτε χρήσιμο, από χρυσά σφραγίσματα, δακτυλίδια, κοσμήματα, γυαλιά, προσωπικά αντικείμενα ακόμα και τα μαλλιά τους, συλλέγονταν και προωθούντο για την πολεμική προσπάθεια ή διανέμονταν στον γερμανικό πληθυσμό.
Το Άουσβιτς ήταν το τέλος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού, ένα γιγάντιο άλμα πίσω για όλη την ανθρωπότητα. Ήταν το μαζικότερο και χειρότερο από όλα τα στρατόπεδα της “Τελικής Λύσης στο εβραϊκό πρόβλημα”, όπως το αποκαλούσαν οι Ναζί αλλά όχι το μοναδικό. Στις επόμενες εβδομάδες, Σοβιετικοί, Βρετανοί και Αμερικανοί θα ξετύλιγαν τον πάπυρο του μεγαλύτερου ναζιστικού εγκλήματος μπαίνοντας σε έναν σκοτεινό και απάνθρωπο από κάθε άποψη κόσμο. Το Άουσβιτς αποτέλεσε καταλύτη στο κατηγορητήριο των δικών της Νυρεμβέργης και οδήγησε στην καταδίκη πολλών πρωταιτίων και συνεργατών των Ναζί. Ακόμη και σήμερα, ως μνημείο, παραμένει μια συγκλονιστική εμπειρία ενδοσκόπησης για την ανθρώπινη θηριωδία.
