Στρατιωτικό πραξικόπημα εκδηλώνεται στην Τουρκία κατά της κυβέρνησης Ερντογάν. Η αιφνιδιαστική κίνηση έλαβε χώρα το απόγευμα της ημέρας, με κινητοποίηση ορισμένων μονάδων σε Κωνσταντινούπολη, Άγκυρα, Μαλάτια, Κάρς και Μαρμαρίδα. Την οργάνωση του κινήματος ανέλαβε η μυστική οργάνωση “Ειρήνη στην Πατρίδα”, που είχε κεμαλικές καταβολές, όπως διατεινόταν. Ως λόγοι αναφέρθηκαν η απόκλιση της κυβέρνησης από τις αρχές του Κεμαλισμού, του κοσμικού κρατικού χαρακτήρα διοίκησης, η παραβίαση των αρχών της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η απώλεια αξιοπιστίας της χώρας στο εξωτερικό.
Προς στιγμήν, το πραξικόπημα εμφανίστηκε να πετυχαίνει. Σε μια συγχρονισμένη κίνηση, τεθωρακισμένα απέκλεισαν κεντρικούς δρόμους και γέφυρες, κατέλαβαν τηλεοπτικούς σταθμούς και σημαντικούς κόμβους και δημόσια κτίρια, ενώ τα ειδησεογραφικά πρακτορεία και -για πρώτη φορά σε τουρκικό πραξικόπημα- και οι ανεξάρτητοι bloggers έδειχναν εικόνες σε απευθείας μετάδοση από τα άρματα μάχης στον διεθνή αερολιμένα “Ατατούρκ” στην Κωνσταντινούπολη.
Από την αρχή ωστόσο διαφάνηκαν κάποια περίεργα στοιχεία: Η συμμετοχή των στρατιωτικών δεν ήταν τόσο πολυπληθής, δεδομένων των αριθμών του τουρκικού στρατεύματος, οι κινήσεις των συμμετεχόντων έδειχναν από ένα σημείο και μετά ασυντόνιστες και χαλαρές, αφού ούτε το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης απέκλεισαν, ούτε την κυκλοφορία σταμάτησαν, ούτε τα ΜΜΕ σίγασαν αποτελεσματικά.
Ο βασικός στόχος της ενέργειας, ο πρόεδρος Ερντογάν, παρέμεινε άφαντος αρχικά. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα έκανε δηλώσεις από το ξενοδοχείο στη Μαρμαρίδα όπου έκανε διακοπές, καλώντας τον κόσμο να βγεί στους δρόμους και να προασπίσει τη δημοκρατία. Πολλοί ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του ερχόμενοι σε αντιπαράθεση με τους στρατιώτες στα μπλόκα, που απάντησαν σπασμωδικά άλλοτε πυροβολώντας κι άλλοτε προσπαθώντας να διαπραγματευτούν με το πλήθος.
Στη 01:00 εμφανίστηκε σε απευθείας μετάδοση στον ιδιωτικό τηλεοπτικό σταθμό CNN Türk κατονομάζοντας από την οθόνη του τηλεφώνου της παρουσιάστριας ως υπεύθυνο του πραξικοπήματος τον ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν. Στη συνέχεια, απογειώθηκε με ιδιωτικό αεροπλάνο από το Νταλαμάν (01:43) και προσγειώθηκε στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει δράση μεταξύ των υποστηρικτών του (03:20).
Αντιπαραθέσεις συνέβαιναν και μεταξύ των ανωτάτων αξιωματικών των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων, με τον διοικητή της 1ης Τουρκικής Στρατιάς στη Θράκη να δηλώνει αντίθετος με το πραξικόπημα αποσύροντας τις μονάδες που είχαν αποκλείσει το αεροδρόμιο “Ατατούρκ”. Ωστόσο, λίγο μετά τις 2, νέες δυνάμεις τεθωρακισμένων έφτασαν στο αεροδρόμιο εμπλεκόμενες σε πυροβολισμούς με αστυνομικούς.
Στο ίδιο περίπου διάστημα (μεταξύ 01:30-03:30) μεμονωμένες αεροπορικές δυνάμεις των πραξικοπηματιών άνοιγαν πυρ εναντίον κυβερνητικών κτιρίων στην Άγκυρα. Ένα επιθετικό ελικόπτερο κι ένα F-16 πολυβόλησαν και βομβάρδισαν μεταξύ άλλων το κοινοβούλιο και το προεδρικό μέγαρο. Τουλάχιστον ένα ελικόπτερο των πραξικοπηματιών καταρρίφθηκε από F-16, που ο πιλότος του παρέμενε πιστός στην κυβέρνηση.
Η σύγχυση ήταν διάχυτη: στις 03:10 οι πραξικοπηματίες δήλωναν πως ελέγχουν πλήρως τα μέσα ενημέρωσης και το πραξικόπημα είχε επικρατήσει. Στις 03:12 ο πρωθυπουργός Γιλντιρίμ εμφανιζόταν και δήλωνε πως η κυβέρνηση διατηρεί τον έλεγχο της κατάστασης. Στις 04:20 ελικόπτερα επιτέθηκαν κατά του ξενοδοχείου του Ερντογάν στη Μαρμαρίδα (3 ώρες μετά την αναχώρησή του από εκεί).
Την επομένη η κατάσταση έδειχνε πια χαμένη για το “χαλαρό” πραξικόπημα. Με την αστυνομία να ανακαταλαμβάνει τα κτίρια και τους υποστηρικτές του Ερντογάν να κατακλύζουν τα μπλόκα του στρατού, κακοποιώντας τους στρατιώτες, οι πρωταίτιοι προσπάθησαν να διαφύγουν. Κάποιοι κρύφτηκαν κι άλλοι διέφυγαν προς την Ελλάδα, όπως 8 αξιωματικοί που προσγειώθηκαν με UH-60 στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης ζητώντας άσυλο.
Ο Ερντογάν εμφανίστηκε θριαμβευτής. Μια γιγάντια επιχείρηση εκκαθαρίσεων εξαπολύθηκε με τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, όπου ανώτεροι και ανώτατοι αξιωματικοί των τεσσάρων όπλων συλλαμβάνονταν και οδηγούνταν για ανάκριση με βάναυσο τρόπο. Συνολικά 45.000 αξιωματικοί και υπαξιωματικοί αλλά και 2.700 δικαστές, 15.000 εκπαιδευτικοί και 32.000 πολίτες και επαγγελματίες κάθε κατηγορίας συνελήφθησαν για συμμετοχή ή συνεργασία με το πραξικόπημα.
Αν και η απόπειρα πραξικοπήματος φάνηκε ως ένα αντι-ισλαμικό κίνημα, οι μαζικές εκκαθαρίσεις που είχε δεχθεί το σώμα αξιωματικών τα προηγούμενα χρόνια, εξ αφορμής της αποκάλυψης του δικτύου “Εργκενεκόν” και του “σχεδίου Βαριοπούλα”, αφήνει λίγες πιθανότητες να υπήρχαν πυρήνες κεμαλιστών ικανών να οργανώσουν πραξικόπημα.
Η άμεση σύνδεση του κινήματος με τον Γκιουλέν φέρνει μια άλλη πτυχή στην επιφάνεια. Ο Γκιουλέν, ιδρυτής μιας πολιτικοθρησκευτικής ομάδας που υποστήριζε τις αξίες του μετριοπαθούς Ισλάμ και προωθούσε την ανάληψη των ηνίων του κράτους με παρείσφρηση των πιστών του στον κρατικό μηχανισμό, υπήρξε συνοδοιπόρος του Ερντογάν και πολιτικός του καθοδηγητής. Στην πορεία οι δρόμοι τους χώρισαν και πλέον η σχέση τους είχα καταντήσει εχθρική.
Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον παλιό του σύντροφο και συνοδοιπόρο, ως εγκέφαλο και ηθικό αυτουργό απαιτώντας από τις ΗΠΑ να τον εκδώσουν αμέσως στην Τουρκία. Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους απαίτησαν απτά στοιχεία της σύνδεσης του Γκιουλέν με το πραξικόπημα, τα οποία ποτέ δεν παρασχέθηκαν. Έτσι, ο Γκιουλέν παρέμεινε στον χώρο αυτοεξορίας του στην Πενσυλβάνια ενώ ο Ερντογάν εξάντλησε την οργή του σε ένα κυνήγι μαγισσών εντός Τουρκίας, για να εξαρθρώσει τις ρίζες της προδοσίας, όπως την αντιλαμβανόταν ο ίδιος.
Ωστόσο, τόσο η εξέλιξη του πραξικοπήματος, οι άτσαλες και απονενοημένες κινήσεις των πραξικοπηματιών και η άνεση των κυβερνητικών δυνάμεων στην αντιμετώπισή τους και στην επικοινωνιακή εκμετάλλευση των γεγονότων, έδιναν από την πρώτη σχεδόν στιγμή χαρακτήρα επαρχιακού θεάτρου στην όλη ιστορία. Ακόμα και η ταχύτητα με την οποία η κυβέρνηση συγκέντρωσε και προσήγαγε έναν τεράστιο αριθμό “συνωμοτών” προσέδωσαν στο όλο εγχείρημα τη μυρωδιά του προδιαγεγραμμένου.
Όντως, το πραξικόπημα εκδηλώθηκε βιαστικά ενώ σήμερα γνωρίζουμε πως πληροφορίες για την εκδήλωσή του είχαν φθάσει στην υπηρεσία πληροφοριών ΜΙΤ, κάνοντας τους πραξικοπηματίες να κινηθούν μία εβδομάδα νωρίτερα, χωρίς συντονισμό και με αρκετές από τις μονάδες να μην έχουν ειδοποιηθεί εγκαίρως. Η σύνθεσή του δεν ήταν ενιαία, όπως αποκάλυψε αργότερα σε τηλεοπτική εκπομπή ο πρώην αρχηγός του τουρκικού Γενικού Επιτελείου, απόστρατος στρατηγός Ιλκέρ Μπασμπούγ, περιλαμβάνοντας Κεμαλικούς, οπαδούς του κοσμικού κράτους και μετριοπαθείς ισλαμιστές του κινήματος Γκιουλέν. Η πολυμέρειά του το έκανε περισσότερο “αντιερντογανικό” παρά ατόφια κεμαλικό ή γκιουλενικό, γεγονός που εξηγεί και την έλλειψη συνοχής.
Ασχέτως αν το αποπειραθέν πραξικόπημα είχε υποκινηθεί από τον Γκιουλέν, ο Ερντογάν κατόρθωσε να το χρησιμοποιήσει ως άλλοθι για τη μεγαλύτερη εκκαθάριση εσωτερικών λογαριασμών στη χώρα του. Ενώ ενίσχυσε και τη δική του εικόνα ως λαοπρόβλητου ηγέτη που αντιμετωπίζει την εχθρότητα του “συστήματος”.
