Μετά από 12 μήνες πολιορκίας, την τρίτη κατά σειρά περικύκλωση της σημαντικής αυτής πόλης, οι κάτοικοι του Μεσολογγίου αποφασίζουν να κάνουν ηρωική έξοδο.
Είχαν περάσει πέντε χρόνια από τότε που το Μεσολόγγι σήκωσε τα όπλα υπέρ της ελευθερίας. Την άνοιξη του 1821 έγινε μια από τις πρώτες πόλεις της Ελλάδας που αποτίναζαν τον τουρκικό ζυγό και άρα εκτιθόταν στον κίνδυνο πολιορκίας και αντιποίνων. Καθώς, μάλιστα, η πολιορκία των Πατρών από τους Έλληνες απέτυχε επί σειρά ετών, το κοντινό Μεσολόγγι αποτέλεσε έναν φάρο ελευθερίας που έστεκε σχεδόν μόνο του στην περιοχή της Δυτικής Ελλάδας.
Τρεις φορές οι Τούρκοι προσπάθησαν να κάμψουν το εμπόδιο, που περιτριγυριζόταν από ελώδη και αβαθή ύδατα: το 1822 μετά την αποτυχημένη μάχη του Πέτα, το 1823 με τους Τούρκους να επικεντρώνονται στο Αιτωλικό και το 1825, τη μεγαλύτερη και καλύτερα οργανωμένη πολιορκία, με τους 10 χιλιάδες Τούρκους του Ομέρ Βρυώνη να ενισχύονται με χιλιάδες ακόμα τακτικούς Αιγυπτίους του Ιμπραήμ πασά.
Στην τρίτη πολιορκία οι Τούρκοι ήταν αποφασισμένοι να κάμψουν το Μεσολόγγι συγκεντρώνοντας ισχυρό στρατό, εφόδια και περισφίγγοντας το και από τη θάλασσα. Έτσι, ενώ οι προηγούμενες προσπάθειες απέτυχαν εξαιτίας κακής οργάνωσης, και τα πλοία του ελληνικού στόλου κατάφερναν να ανεφοδιάζουν με άνδρες και υλικό την πόλη, η άρτια περικύκλωση αυτή τη φορά και η συστηματική σίγαση των προπυργίων, όπως των κανονιοστασίων του Ντολμά και του Βασιλαδίου, έθετε τους επαναστάτες σε όλο και δυσκολότερη θέση. Χωρίς επαφή με τη θάλασσα, τα πυρομαχικά άρχισαν να γίνονται λιγοστά αλλά ελλείψεις υπήρχαν κυρίως σε τρόφιμα, με την πείνα να θερίζει πολίτες και πολεμιστές.
Με την κατάσταση να επιδεινώνεται, το τέλος φάνηκε καθαρά. Έτσι αποφασίστηκε την ύστατη ώρα μια νυχτερινή έξοδος. Οι αρχηγοί κατέστρωσαν σχέδιο που προέβλεπε παραπλανητική επίθεση των δυνάμεων του Καραϊσκάκη κατά του Τουρκοαιγυπτιακού στρατοπέδου από τα νώτα, που θα τους κρατούσε απασχολημένους, ενώ οι 7.000 περίπου άνδρες και γυναικόπαιδα που αισθάνονταν αρκετά δυνατοί θα έβγαιναν πολεμώντας. Οι υπόλοιποι θα έμεναν πίσω και θα αντιστέκονταν για όσο και όπως μπορούσαν.
Το σχέδιο προδόθηκε εξαρχής και σφοδρά πυρά βρήκαν του Έλληνες αμέσως μόλις βγήκαν. Λιγότεροι από 1.000 κατόρθωσαν να σωθούν ενώ οι περισσότεροι ξανακλείστηκαν στα τείχη. Οι Τουρκοαιγύπτιοι επιτέθηκαν και ο Έλληνες πολέμησαν μέχρις εξαντλήσεως των πυρομαχικών. Τελικά, ο προύχοντας Καψάλης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη καίγοντας τους επιζώντες και αρκετούς Τούρκους. Πολλοί σφαγιάστηκαν και άλλοι πουλήθηκαν ως σκλάβοι. 3.000 κεφάλια κρεμάστηκαν από τα τείχη για εκφοβισμό.
Η πτώση του Μεσολογγίου ήταν μεγάλο πλήγμα για την επανάσταση. Η κυβέρνηση Κουντουριώτη παραιτήθηκε και η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου διαλύθηκε. Ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα λίγο πριν την Έξοδο και η θυσία των πολιορκημένων (μεταξύ τους και πολλών Φιλελλήνων) προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση στην Ευρώπη και νέα έκρηξη του φιλελληνισμού.
