Ο Βρετανός στρατηγός Ουέϊβελ εξαπολύει την επιχείρηση “Compass” κατά των Ιταλικών δυνάμεων στη Βόρεια Αφρική. Κάπου 30.000 άνδρες της βρετανικής πλήρως μηχανοκίνητης Δύναμης Δυτική Ερήμου (Western Desert Force – WDF), κατορθώνουν μέσα σε δύο μήνες να εκριζώσουν τις οχυρωμένες θέσεις 150.000 Ιταλών και Λιβύων, αιχαλωτίζοντας 138.000 άνδρες, εκατοντάδες άρματα, πάνω από 1.000 πυροβόλα και αεροσκάφη με απώλειες 1.900 άνδρες.
Στις 10 Ιουνίου του 1940, από το μπαλκόνι στην Piazza Venezia στη Ρώμη, ο Μουσσολίνι κηρύσσει τον πόλεμο στη Μεγάλη Βρετανία και στη Γαλλία (η τελευταία είχε ήδη νικηθεί στο πεδίο από τη Wehrmacht). Την ίδια περίοδο διαφαινόταν ότι οι αφρικανικές αποικίες Βρετανών, Γάλλων και Βέλγων θα μπορούσαν εύκολα να πέσουν στα χέρια του ισχυρότερου στρατιωτικά. Ο τελευταίος ήταν η Ιταλία, που διέθετε ήδη σημαντικές δυνάμεις στη βόρεια Αφρική.
Η ιταλική αφρικανική στρατιά παρέτασσε θεωρητικά πάνω από 150.000 άνδρες, 600 τεθωρακισμένα, ισχυρό πυροβολικό και περίπου 350 αεροπλάνα. Απέναντί της, η μεγαλύτερη δύναμη έδειχνε να είναι μια βρετανική 36 χιλιάδων ανδρών, με 140 αεροπλάνα και 240 άρματα μάχης. Ο Μουσσολίνι ήταν λοιπόν αισιόδοξος.
Ο Στρατηγός Γκρατσιάνι, ωστόσο, που πρόσφατα είχε αναλάβει τη διοίκηση των ιταλικών δυνάμεων Αφρικής, δεν μοιραζόταν την ίδια αισιοδοξία με τον Ιταλό δικτάτορα. Παρά το πλήθος των αριθμών, οι Ιταλοί στρατιώτες βασίζονταν σε παλιό εξοπλισμό, παρουσίαζαν προβλήματα στον ανεφοδιασμό, ενώ ήταν κατά βάσιν μια πεζοκίνητη δύναμη, εντελώς ακατάλληλη για πορείες στην έρημο και περιοριζόμενη κυρίως στον έλεγχο του οδικού άξονα κοντά στα παράλια της χώρας.
Η μόνη μηχανοκίνητη δύναμη των Ιταλών ήταν το απόσπασμα Maletti, που παρέτασε επτά μηχανοκίνητα τάγματα, δύο ίλες αρμάτων (μία με ελαφρά άρματα Fiat M11/39 και μία με τανκέτες L3/33) και στοιχεία μηχανοκίνητου πυροβολικού και επιμελητείας, ως στην ουσία η μοναδική κινητή εφεδρεία. Αντίθετα, ο βρετανικός στρατός ήταν μεν μικρός αλλά αποτελείτο από επαγγελματίες στρατιώτες με καλύτερη εκπαίδευση και ήταν σχεδόν στο σύνολό του μηχανοκίνητος, με πιο σύγχρονο εξοπλισμό και στοιχεία υποστήριξης.
Στις 13 Σεπτεμβρίου, ο ιταλικός στρατός πέρασε στην επίθεση με την “Επιχείρηση Ε” (Operazione E) προελαύνοντας 95 χλμ. στο έδαφος της βρετανικής δυτικής Αιγύπτου, απωθώντας τις ελαφρές δυνάμεις Βρετανών που συνάντησε, οι οποίες υποχώρησαν εφαρμόζοντας επιβραδυντική δράση.
Οι Ιταλοί αντιμετωπίζοντας ήδη θέματα ανεφοδιασμού, οργανώθηκαν αμυντικά στο λιμάνι του Σίντι Μπαράνι αναμένοντας την κατασκευή οδών στα μετόπισθέν τους, τη στιγμή που άλλοι παραλιακοί λιμένες, όπως το Τομπρούκ, δέχονταν διαρκείς βομβαρδισμούς από τον βρετανικό στόλο. Ο στρατηγός Ουέϊβελ, διοικητής των Βρετανικών δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, ετοιμάστηκε να τους εκδιώξει από τις θέσεις τους με μια περιορισμένη επιθετική ενέργεια λίγων ημερών αλλά είδε την ευκαιρία για μια μεγαλύτερη επιχείρηση που θα απομόνωνε και θα “έκοβε το κεφάλι” των επιτιθέμενων.
Η επιχείρηση ‘Compass’ εξαπολύθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 1940, αρχικά με αεροπορικές επιθέσεις και στη συνέχεια με νυχτερινές εφόδους στα μετόπισθεν των ιταλικών προκεχωρημένων θέσεων, που τις ανέτρεψαν πλήρως. Την επομένη, η 7η βρετανική Τεθωρακισμένη Μεραρχία επιτέθηκε εξαρθρώνοντας τις θέσεις της 64ης Μεραρχίας Catanzaro. Στις επόμενες πέντε μέρες, τέσσερις ιταλικές μεραρχίες θα καταρρεύσουν και άλλη μία θα υποχωρήσει άτακτα, από τους βρετανικούς ελιγμούς τους οποίους οι Ιταλοί αδυνατούσαν να παρακολουθήσουν.
Η επιχείρηση ‘Compass’ θα συνεχιστεί μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου 1941 και θα ανατρέψει πλήρως τις ιταλικές στρατιωτικές δυνάμεις στη βόρεια Αφρική. Αν και τα ελαφρά βρετανικά άρματα θα υποφέρουν από τα ιταλικά πεδινά πυροβόλα, όποτε οι Ιταλοί αμύνονταν από προετοιμασμένες θέσεις, η ταχυκινησία και τόλμη θα δώσουν στους Βρετανούς τη νίκη αναγκάζοντας όλη την 10η ιταλική Στρατιά σε υποχώρηση και ουσιαστική καταστροφή.
Η επιχείρηση δεν θα έχει ευνοϊκό τέλος. Την Άνοιξη του 1941, μια νέα επίθεση που ετοίμαζε ο Ουέϊβελ ακυρώθηκε στην πράξη, όταν οι δυνάμεις που προετοίμαζε κατευθύνθηκαν στην Ελλάδα για να ενισχύσουν τον αγώνα στην κεντρική Μακεδονία, ενώ η ιταλική πανωλεθρία στην Αφρική και ο κίνδυνος κατάρρευσης εκεί, θα φέρουν στην έρημο της Τριπολίτιδας έναν Γερμανό στρατηγό ονόματι Ρόμελ, με μια μικρή αρχικά δύναμη, που θα ονομαστεί Deutsches Afrikakorps.
