Ξεκινά η αεροναυμαχία του κόλπου του Λέιτε στον Ειρηνικό. Λίγες μέρες πριν, ο αμερικανικός στόλος πραγματοποίησε απόβαση για να στερήσει τα νησιά των Φιλιππίνων από την Ιαπωνία και μαζί τους την πρόσβαση σε πολύτιμους πόρους και κυρίως καύσιμα.
Το 1944 ο Αμερικανικός Στόλος βρισκόταν παντού στον Ειρηνικό. Χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά το αεροπλανοφόρο ως κύριο μέσο προβολής ισχύος, οι Αμερικανοί κατάφεραν να επιστρέψουν στις θάλασσες προσβάλοντας τον εχθρό με τη ναυτική τους αεροπορία. Οι νέες τακτικές οδήγησαν σε δύο αποφασιστικές συγκρούσεις, στο Μίντγουεϊ και στη θάλασσα των Φιλιππίνων, στις οποίες οι Ιάπωνες υπέστησαν συντριπτικά χτυπήματα.
Ακόμα οι Αμερικανοί είχαν καταλάβει νησιωτικά συμπλέγματα στον κεντρικό Ειρηνικό και έθεταν τις βάσεις για να εξαπολύσουν αεροπορικά πλήγματα στα ίδια τα μητροπολιτικά νησιά της Ιαπωνίας. Ο Ιαπωνικός στόλος από το καλοκαίρι του ίδιου έτους, είχε δει τη μείωση των αεροπλανοφόρων του, αλλά περισσότερο του έλειπαν αεροσκάφη, εκπαιδευμένοι πιλότοι και κυρίως καύσιμα.
Οι Ιάπωνες ναύαρχοι είδαν με δέος τους ισχυρότατους 5ο και 7ο αμερικανικούς στόλους να συνδυάζονται, με στόχο αυτή τη φορά τα νησιά του συμπλέγματος των Φιλιππίνων, κομβικού σημείου για τις συνδυασμένες επιχειρήσεις τους. Η απειλή των Αμερικανών θα έκανε τον ιαπωνικό στόλο να υποχωρήσει, είτε προς τη Σιγκαπούρη όπου υπήρχε ικανό απόθεμα καυσίμων, είτε προς τα μητροπολιτικά ιαπωνικά νησιά, όπου θα έβρισκαν αναπληρώσεις σε άνδρες και πυρομαχικά αλλά όχι καύσιμα. Γενικότερα η απώλεια των Φιλιππίνων θα σήμανε την έκλειψη της Ιαπωνίας από τις κτήσεις της στον Ειρηνικό.
Έτσι το Ιαπωνικό επιτελείο αποφάσισε να στοιχηματίσει τα πάντα σε μια μεγάλη αντεπίθεση. Αν και είχε πολύ λιγότερα αεροσκάφη και αεροπλανοφόρα, διέθετε ακόμα μερικά ισχυρά χαρτιά. Ο στόλος ήταν ακόμα ευάριθμος, με επτά θωρηκτά και δεκαεννέα καταδρομικά, ενώ μεταξύ τους βρίσκονταν τα υπερθωρηκτά Musashi και Yamato, τα ισχυρότερα που έπλευσαν ποτέ στις θάλασσες, έκαστο με 12 πυροβόλα των 18,1 ιντσών. Μαζί τους, έπλεαν όσα πλοία του απέμειναν (67), οπότε επιτέθηκαν κατά των 3ου και 7ου αμερικανικών στόλων (κάπου 300 πλοία) που από τις 20 Οκτωβρίου βομβάρδιζαν και αποβίβαζαν πεζοναύτες και πεζικό στις ακτές της νήσου Λέιτε.
Το σχέδιο των Ιαπώνων ήταν να παρασύρουν τη δύναμη κρούσης των αμερικανικών στόλων μακρυά από τις ακτές απόβασης ενώ μια ισχυρή δύναμη θα ξεγλυστρούσε της προσοχής τους και θα “σάρωνε” με τα πυροβόλα της τις απροστάτευτες αποβατικές δυνάμεις. Έτσι, τέσσερα ιαπωνικά αεροπλανοφόρα και δύο παλιά θωρηκτά που είχαν μετατραπεί σε αεροπλανοφόρα, θα επιτίθονταν σε δεκαεφτά αμερικανικά κύρια αεροπλανοφόρα και δεκαοκτώ αεροπλανοφόρα συνοδείας μόνο και μόνο για να δώσουν στα θωρηκτά τους τη δυνατότητα να κάνουν “σκοποβολή”. Το σχέδιο έδειχνε σχεδόν σαν πράξη αυτοκτονίας, αλλά το ιαπωνικό επιτελείο έκρινε πως οι απώλειες ήταν επιβεβλημένες, σε σύγκριση με τον κίνδυνο να χάσουν την κυριαρχία στον κεντρικό Ειρηνικό.
Η μεγάλη αεροναυμαχία του κόλπου του Λέιτε έλαβε χώρα σε τέσσερις διαφορετικές συγκρούσεις, με ομάδες μάχης των Ιαπώνων να εμπλέκονται με τις κύριες δυνάμεις των ναυάρχων Χάλσεϋ και Κινκέϊτ παρασύροντάς τους βόρεια και μακρυά από τις αποβατικές δυνάμεις του στρατηγού ΜακΆρθουρ.
Παρά τις απώλειες 250 αεροσκαφών, η θυσία των Ιαπώνων έδειχνε προς στιγμή να πετυχαίνει. Όταν τα πολεμικά των 3ου και 7ου στόλων παρασύρθηκαν βόρεια για να πλήξουν με τα αεροσκάφη τους τα ιαπωνικά αντιτορπιλικά και θωρηκτά, ιαπωνικός στόλος υπό τον ναύαρχο Τακέο Κουρίτα ελίχθηκε μέσα από τα στενά των νησιών της θάλασσας Σιμπουγιάν και εμφανίστηκε στα νώτα της αμερικανικής δύναμης.
Μόλις πέντε αμερικανικά αντιτορπιλικά ήταν έτοιμα να αντιμετωπίσουν τα τέσσερα θωρηκτά και οκτώ καταδρομικά των Ιαπώνων, καθώς και τα οκτώ αντιτορπιλικά συνοδείας τους. Οι αμερικανικές μονάδες υποχώρησαν, εκτός από το αντιτορπιλικό USS Johnston (DD-557) που κόντρα σε κάθε λογική ανέστρεψε και τους επιτέθηκε. Δεχόμενο καταιγισμό πυρών, το αντιτορπιλικό κλάσης Fletcher του υποπλοιάρχου Ernest Evans, ελίχθηκε με πλήρη ταχύτητα πετυχαίνοντας με μια τορπίλη το βαρύ καταδρομικό Kumano αποκόπτωντας την πλώρη του. Όταν το καταδρομικό Suzuya σταμάτησε για να βοηθήσει το Kumano, ο Evans επιτέθηκε ξανά τορπιλίζοντας και αυτό και εκτοξεύοντας πάνω από 200 βλήματα όλων των διαμετρημάτων εναντίον τους. Το ηρωϊκό USS Johnston δέχτηκε επτά καίρια πλήγματα από βλήματα των 14 και 6 ιντσών, που διέλυσαν την υπερκατασκευή και προκάλεσαν πυρκαγιά. Θα εξαπέλυε άλλες δύο επιθέσεις κατά συγκεντρώσεων ιαπωνικών πολεμικών προτού αποσυρθεί, βαριά λαβωμένο και βυθιστεί. 186 από τους 327 άνδρες του πληρώματος έπεσαν, μεταξύ τους κι ο υποπλοίαρχος Evans.
Στο μεταξύ, οι συγκρούσεις βορειότερα οδήγησαν σε αποδεκατισμό της ιαπωνικής δύναμης, με το θωρηκτό Musashi να δέχεται 17 πλήγματα από βόμβες και 19 τορπίλες με αποτέλεσμα να βυθιστεί. Πλήγματα βομβών δέχτηκε και το Yamato που πλέον ήταν η ναυαρχίδα του βορείου στόλου, αφού το καταδρομικό Αtago, βυθίστηκε μαζί με το καταδρομικό Maya, ενώ σημαντικά πλήγματα δέχτηκαν και τα καταδρομικά Takao και Myōkō και αποσύρθηκαν για επισκευές.
Συνολικά, οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν τα υποβρύχιά τους και τις μοίρες βομβαρδιστικών από τα αεροπλανοφόρα τους με αριστοτεχνικό τρόπο, λαμβάνοντας μικρή αντίδραση από τα σαφώς λιγότερα ιαπωνικά αεροσκάφη. Και αυτά, ωστόσο, σημείωσαν επιτυχίες, με σημαντική την προσβολή του ελαφρού αεροπλανοφόρου USS Princeton από μια βόμβα των 250 λιβρών που το πυρπόλησε.
Τα ισχυρά πλήγματα που δέχτηκαν οι Ιάπωνες έπεισαν τον ναύαρχο Κουρίτα να αναστρέψει, παρά το γεγονός ότι είχε πλησιάσει απίστευτα στον σκοπό του, να προσβάλει τις αμερικανικές αποβατικές δυνάμεις. Αν πίεζε λίγο περισσότερο, τα πλοία του θα διασπούσαν τις λεπτές αμερικανικές γραμμές και θα προκαλούσαν μια καταστροφή απίστευτης έκτασης αλλά η τύχη του πολέμου ήταν με τους Αμερικανούς. Η υποχώρηση της κεντρικής δύναμης του Κουρίτα παρέσυρε και τις υπόλοιπες συγκεντρώσεις στόλου, με μόνη εξαίρεση τη δύναμη αεροπλανοφόρων του ναυάρχου Οζάουα που προοριζόταν να αποτελέσει δόλωμα αλλά δεν είχε ακόμα ανακαλυφθεί από τους Αμερικανούς και παρέμενε ανέπαφη.
Αρνούμενος να επιστρέψει χωρίς μάχη, ο Οζάουα εξαπέλυσε τα μόλις 108 αεροσκάφη του για την τιμή των όπλων. Η κίνησή του προσέλκυσε τρεις ομάδες μάχης των αμερικανικών αεροπλανοφόρων και κατέληξε στη βύθιση ενός ιαπωνικού αεροπλανοφόρου και τριών ελαφρών αεροπλανοφόρων, ενώ αρκετά μικρότερα πλοία βυθίστηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές.
Την ίδια μέρα, σημειώθηκαν και οι πρώτες επιθέσεις καμικάζε, που ξάφνιασαν τους Αμερικανούς.
Η αλήθεια είναι πως η ναυμαχία του κόλπου του Λέιτε αποτέλεσε το κύκνειο άσμα του ιαπωνικού αυτοκρατορικού ναυτικού, μια τελευταία προσπάθεια να διεκδικήσει την πρωτοβουλία στις θάλασσες προτού τα καύσιμα, τα πλοία, τα αεροπλάνα και οι πιλότοι εξαντληθούν. Ήταν η μεγαλύτερη ναυμαχία του Β΄ Παγκοσμίου και της σύγχρονης εποχής αφού έλαβε χώρα σε μια έκταση ανώ των 100.000 τετραγωνικών μιλίων ενώ συνολικά πάνω από 200.000 άνδρες έλαβαν μέρος. Στο εξής, οι μονάδες του ιαπωνικού στόλου θα παρέμεναν στα λιμάνια ή θα χρησίμευαν ως στατικά πυροβολεία.
