Ο Σοβιετικός κοσμοναύτης Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος άνθρωπος που πραγματοποιεί τροχιακή πτήση με την κοσμοκάψουλα «Βοστόκ 1». Ο αγώνας του διαστήματος μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ μαινόταν ήδη από το 1957, με τους Σοβιετικούς να έχουν σημειώσει εντυπωσιακές πρωτιές:
- Στις 21 Αυγούστου του 1957 εκτόξευσαν τον πρώτο διηπειρωτικό βαλλιστικό πύραυλο R-7 Semyorka, που μπορούσε να μεταφέρει και φορτίο στο Διάστημα.
- 45 μέρες αργότερα, στις 4 Οκτωβρίου του 1957, εκτόξευσαν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο, στη μορφή μιας μικρής σφαίρας με τηλεπικοινωνιακό εξοπλισμό, τον Sputnik.
- Έναν μήνα μετά, στις 3 Νοεμβρίου 1957, ένας δεύτερος δορυφόρος μετέφερε στο διάστημα την πρώτη μορφή ζωής, μια σκυλίτσα με το όνομα Laika, η οποία επιβαίνοντας στο θάλαμο του Sputnik 2 επιβεβαίωσε ότι η επιβίωση στις συνθήκες του διαστημικού ταξιδιού είναι δυνατή.
Θα ακολουθούσαν αρκετοί πειραματισμοί και εκτοξεύσεις εκατέρωθεν για να δοκιμαστούν με επιτυχία συστήματα αρκετά ασφαλή για να επιτρέψουν το μεγάλο βήμα: να σταλεί ένας άνθρωπος σε τροχιά.
Η επιλογή του Γιούρι Γκαγκάριν δεν ήταν δεδομένη. Υπήρχαν πολλοί υποψήφιοι αλλά το πολιτικό υπόβαθρο του μελλοντικού κοσμοναύτη και η επικοινωνιακή του ικανότητα κέρδισαν τις εντυπώσεις και παρέκαμψαν τη μικρή του εμπειρία σε πτήσεις. Ο Γκαγκάριν προερχόταν από φτωχή οικογένεια της ρωσικής επαρχίας, που είχε υποφέρει από τη γερμανική κατοχή. Γιός ενός μαραγκού και μιας γαλακτοκόμου, ο νεαρός Γιούρι μεγάλωσε σε μια κολλεκτιβοποιημένη φάρμα και αρχικά εκπαιδεύτηκε ως εργάτης σιδηρουργείου ενώ τα Σαββατοκύριακα συμμετείχε σε μια αερολέσχη, όπου πήρε τα πρώτα μαθήματα αεροπλοΐας.
Σε ηλικία 21 ετών έγινε δεκτός στην Αεροπορική Ακαδημία Chkalovsky, όπου έλαβε τη βασική εκπαίδευσή του σε αεροσκάφη Yak-18 και αποφοίτησε ως πιλότος μαχητικού MiG-15. H βασική του εκπαίδευση κόντεψε να τερματιστεί άδοξα, όταν παρατηρήθηκε ότι ήταν κοντός για το αεροσκάφος, αλλά οι εκπαιδευτές του του έδωσαν μια ακόμα ευκαιρία επιτρέποντάς του ένα μαξιλαράκι που του έδινε καλύτερη ορατότητα στο πιλοτήριο. Ο Γκαγκάριν αποφοίτησε τον Νοέμβριο του 1957 και τοποθετήθηκε σε μονάδα που κάλυπτε τις βάσεις του Βορείου Στόλου στο Μουρμάνσκ. Όταν επελέγη για το διαστημικό πρόγραμμα ήταν υποσμηναγός με 265 ώρες πτήσης στο ενεργητικό του.
Στις 05:30 οι κοσμοναύτες Γιούρι Γκαγκάριν και ο αναπληρωτής του Γκερμάν Τιτώβ ξύπνησαν και ετοιμάστηκαν. Όμως, ο συνήθως γελαστός και αισιόδοξος Γκαγκάριν εμφανίστηκε χλωμός και αποξενωμένος. Απαντούσε μονολεκτικά ή με νοήματα σε ερωτήσεις των γιατρών κατά την τελευταία του ιατρική εξέταση, έχανε επαφή με τον περίγυρό του και συχνά σιγομουρμούριζε κάποιες μελωδίες. “Όλα θα πάνε καλά”, ήταν τα τελευταία λόγια που του είπαν πριν μπει στο θαλαμίσκο και ο Γκαγκάριν έγνεψε “ναι”.
Στις 07:10 ο Γκαγκάριν ήταν στο θαλαμίσκο και άνοιξε τα συστήματα επικοινωνιών. Μετά από μια μικρή καθυστέρηση, επειδή ο θαλαμίσκος δεν συμπιεζόταν, τα πάντα ήταν έτοιμα. Ο Γκαγκάριν ήταν πλέον ήρεμος και ζήτησε μουσική να παίζει κατά την εκτόξευση. Την ίδια στιγμή, ο επικεφαλής του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος, Σεργκέι Κορολιόφ, συναισθανόταν πόνους στο στήθος. Ήταν η σημαντικότερη στιγμή του και την εκτελούσε υπό τρομακτική πίεση με μόλις τις μισές εκτοξεύσεις Vostok να είναι επιτυχείς (12 από τις 24 εκτοξεύσεις πέτυχαν τους στόχους που είχαν τεθεί).
Η εκτόξευση και το ταξίδι του Γκαγκάριν ήταν όμως πέρα από κάθε προσδοκία. Σε μια πτήση που κράτησε περίπου 100 λεπτά, ο Γιούρι Γκαγκάριν κατόρθωσε να φτάσει σε τροχιά και να ολοκληρώσει μια πλήρη περιστροφή γύρω από τη Γη, πριν επιστρέψει στη Γη. Η 12η Απριλίου ανακηρύχθηκε “Μέρα του Κοσμοναύτη” και γιορτάζεται ως σήμερα στη Ρωσία, ενώ το 2011 ανακηρύχθηκε και από τα Ηνωμένα Έθνη “Παγκόσμια Μέρα Ανθρώπινης Διαστημικής Πτήσης”.
- Παραλειπόμενα
H κόκκινη ένδειξη “CCCP” μπήκε στο κράνος του Γκαγκάριν λίγο πριν την εκτόξευση. Με τη σωρεία κατασκοπευτικών πτήσεων μεταξύ των δύο συνασπισμών και την κατάρριψη του Αμερικανού Γκάρι Πάουερς ένα σχεδόν χρόνο πριν (1η Μαΐου 1960), η στολή του οποίου έμοιαζε πολύ με κοσμοναύτη, ήταν χρήσιμο να υπάρχει κάποια μορφή αναγνώρισης για όσους έφθαναν πρώτοι στο σημείο περισυλλογής του Γκαγκάριν. Και βέβαια έπρεπε να φαίνεται το όνομα της χώρας στις φωτογραφίες. - Οι πόνοι στο στήθος του αρχιμηχανικού Σεργκέι Κορολιόφ δεν ήταν παροδικοί. Μετά από χρόνια προσπαθειών, άγχους, πίεσης επαγγελματικής και πολιτικής, η διαστημική κούρσα τον είχε καταβάλλει. Οκτώ μήνες μετά θα υποστεί την πρώτη του καρδιακή προσβολή. Κατά την αποθεραπεία του θα διαγνωστεί και με δυσλειτουργία των νεφρών, που φαίνεται να προήλθε από τις συνθήκες εργασίας του στα γκούλαγκ. Μέχρι το 1964 θα εμφανίσει πληθώρα προβλημάτων υγείας αλλά παρά τις παραινέσεις των γιατρών θα συνεχίσει να εργάζεται εξίσου σκληρά και επίμονα. Πέθανε το 1965.
- Η λέξη Poyekhali! (Ξεκινάμε) προβλήθηκε από την προπαγάνδα της εποχής. Ο πραγματικός διάλογος ήταν: Κορολιόφ: “προκαταρκτικό στάδιο…μέσο…κύριο…ΕΚΤΟΞΕΥΣΗ! Σου ευχόμαστε καλή πτήση, όλα είναι εντάξει” – Γκαγκάριν: “Ξεκινάμε! Τα ξαναλέμε σύντομα, αγαπητοί φίλοι”. Η Polyekhali έγινε μόδα στις χώρες του Ανατολικού Συνασπισμού ως λέξη αισιοδοξίας και προσδοκίας για τη νίκη, ακόμα και τραγούδι.
- Οι πρώτοι που έγιναν μάρτυρες της καθόδου του Γκαγκάριν στη Γη ήταν ένας γέρος χωρικός και η κόρη του, που δούλευαν στα χωράφια, όταν είδαν έναν άνδρα με λευκή στολή και μεγάλο κράνος να πέφτει με αλεξίπτωτο. Έντρομοι, υποχώρησαν μέχρι που ο Γκαγκάρι κατάφερε να απελευθερωθεί, να βγάλει το κράνος και να τους πει: “Μη φοβάστε, φίλοι μου, είμαι Σοβιετικός πολίτης σαν εσάς και μόλις επέστρεψα από την κοσμοσφαίρα. Χρειάζομαι να βρω ένα τηλέφωνο να μιλήσω με τη Μόσχα”.
