Η συντριβή ενός οπλισμένου με πυρηνικά Stratofortress στoυς πάγους της Γροιλανδίας πενήντα χρόνια πριν, έκανε τον Ψυχρό Πόλεμο ακόμη πιο ψυχρό. Στις 21 Ιανουαρίου 1968, ένα αμερικανικό B-52G (s/n 58-0188) της 380th Strategic Bomb Wing από την βάση Plattsburgh της Ν. Υόρκης με χαρακτηριστικό κλήσης «ΗΟΒΟ 28» πήρε φωτιά και κατέπεσε στο Wolstenholme Fjord, στο βορειοδυτικό άκρο της Γροιλανδίας, προκαλώντας ένταση στις σχέσεις του Βασιλείου της Δανίας με τις ΗΠΑ.
Το ατύχημα οφειλόταν σε ανθρώπινο λάθος –κάποιος από το πλήρωμα είχε στοιβάξει μερικά μαξιλάρια καθίσματος μπροστά από έναν αγωγό θερμότητας με αποτέλεσμα να υπερθερμανθούν και να ξεσπάσει πυρκαγιά. Ο καπνός ήταν τόσο πυκνός που το πλήρωμα δεν είχε άλλη επιλογή παρά να εγκαταλείψει το αεροσκάφος πάνω από ένα από τα πιο παγωμένα μέρη του πλανήτη. Έξι από τα επτά μέλη του πληρώματος εκτινάχθηκαν επιτυχώς από το βομβαρδιστικό το οποίο συνετρίβη μόλις 7 μίλια από την αεροπορική βάση Thule όπου προσπαθούσε να φθάσει για αναγκαστική προσγείωση –700 μίλια βόρεια του Αρκτικού Κύκλου. Ο έβδομος που δεν διέθετε εκτινασσόμενο κάθισμα σκοτώθηκε προσπαθώντας να εγκαταλείψει το αεροπλάνο.
Το πρόβλημα ήταν ότι το «ΗΟΒΟ 28» μετέφερε τέσσερεις live υδρογονοβόμβες B28. Ήταν η εποχή που τα στρατηγικά βομβαρδιστικά της Strategic Air Command πετούσαν αποστολές «Chrome Dome» μέχρι τις παρυφές της Σοβιετικής Ένωσης, οπλισμένα και έτοιμα για όλα. Οι Δανοί δεν χάρηκαν καθόλου. Αν και σύμμαχοι με τους Αμερικανούς, το ατύχημα συνέβη σε περιοχή που η Δανία από το 1957 είχε κηρύξει ως nuclear-free zone. Άλλο να διατίθεται η βάση Thule για επιχειρήσεις της αμερικανικής Αεροπορίας και άλλο να πετούν από δανέζικο έδαφος αμερικανικά αεροσκάφη οπλισμένα με πυρηνικά όπλα.
Σαν να μην έφθανε η αποκάλυψη ότι κάτι τέτοιο αποτελούσε συνήθη αμερικανική πρακτική, τώρα, μια από τις πτήσεις αυτές έγινε αιτία μόλυνσης από ραδιενέργεια. Η πρόσκρουση και η φωτιά που ακολούθησε είχαν προκαλέσει σοβαρές ζημιές στα όπλα του Β-52 αλλά –ευτυχώς– όχι την έκρηξή τους. Κάθε μια από τις τέσσερις υδρογονοβόμβες Μark 28 F1 που μετέφερε το «HOBO 28» είχε ισχύ 100 φορές μεγαλύτερη από την βόμβα που έπεσε στην Χιρόσιμα: 1400 κιλοτόννοι έναντι των 15 κιλοτόννων του «Little Boy». H SAC διέκοψε αμέσως τις οπλισμένες περιπολίες «Chrome Dome» μετά το ατύχημα αλλά οι Δανοί είχαν κάθε λόγο να είναι έξαλλοι.
Ο εντελώς διαφορετικός τρόπος με τον οποίον Αμερικανοί και Δανοί θεωρούσαν πως έπρεπε να αντιμετωπισθεί το ατύχημα, έκανε τα πράγματα ακόμη πιο πολύπλοκα. Η αμερικανική πλευρά ήθελε να αφήσει τα συντρίμμια του βομβαρδιστικού να κυλήσουν μέσα στο φιόρδ και να μείνουν για πάντα στον βυθό. Η κυβέρνηση της Κοπεγχάγης αρνήθηκε κατηγορηματικά μια τέτοια «λύση». Τα συντρίμμια του βομβαρδιστικού έπρεπε να περισυλλεγούν και να σταλούν στις Ηνωμένες Πολιτείες –μαζί με τον μολυσμένο από ραδιενέργεια πάγο.
Η σημασία που είχε για τις ΗΠΑ η αεροπορική βάση Thule την εποχή του Ψυχρού Πολέμου έπαιξε καταλυτικό ρόλο. Η Επιχείρηση Crested Ice για τον καθαρισμό του τόπου του ατυχήματος ξεκίνησε με αντίπαλο τον χρόνο. Η άνοιξη πλησίαζε και όταν έλιωναν οι πάγοι, τα μολυσμένα με ραδιενέργεια συντρίμμια του «ΗΟΒΟ 28» θα βούλιαζαν σε βάθος 800 ποδών.
Οι καιρικές συνθήκες ήταν φρικτές, με θερμοκρασίες -23,8 βαθμών Κελσίου και ανέμους που έπνεαν με ταχύτητα 128,7 χλμ/ώρα… Ακόμη και το φως ήταν λιγοστό αφού ο ήλιος δεν θα έβγαινε στον Αρκτικό ορίζοντα πριν τα μέσα Φεβρουαρίου.
Μαζεύοντας τα ραδιενεργά συντρίμμια του «ΗΟΒΟ 28»
Ομάδες Αμερικανών αεροπόρων αναπτύχθηκαν σε μέτωπο 50 ανδρών κι άρχιζαν να ψάχνουν το παγωμένο φιόρδ για τα κομμάτια του Β-52 –από μεγάλα τμήματα όπως πτέρυγες, μέχρι κομματάκια μεγέθους μπαταρίας φακού. Τα τμήματα του πάγου που είχαν μολυνθεί με ραδιενέργεια επισημάνθηκαν με την βοήθεια μετρητών Geiger και άλλων μέσων και μαζί με τα συντρίμμια του βομβαρδιστικού τοποθετήθηκαν σε σφραγισμένες δεξαμενές.
Σχεδόν κάθε κομμάτι του Stratofortress περισυνελέγη, εκτός από τον κύλινδρο που περιείχε το πυρηνικό καύσιμο (ουράνιο και δευτεριώδες λίθιο) μιας εκ των τεσσάρων βομβών. Στον πάγο δεν βρέθηκε τίποτα ενώ η σάρωση του πυθμένα του φιόρδ με μικροϋποβρύχιο επίσης δεν απέφερε αποτέλεσμα. Ακόμη και σήμερα παραμένει άγνωστο που μπορεί να βρίσκεται.
Η αποτυχία εύρεσης του κυλίνδρου, μεγέθους ενός μικρού βαρελιού μπύρας, περιέπλεξε την ήδη ενοχλητική κατάσταση. Η πολύ μικρή εκπομπή ραδιενέργειας εξακολουθεί να καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο τον εντοπισμό του, ωστόσο, το γεγονός ότι η δευτερεύουσα μονάδα σύντηξης του όπλου δεν μπορεί να πυροδοτηθεί χωρίς την έκρηξη του σχάσιμου υλικού (πλουτώνιο) της κύριας μονάδας σημαίνει ότι δεν υπάρχει πιθανότητα να συμβεί ξαφνικά μια πυρηνική έκρηξη στο φιόρδ, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Το «αγνοούμενο» τμήμα της βόμβας παραμένει θεωρητικά ένα «ασφαλές» πλην ραδιενεργώς βρώμικο μυστικό.
Η επιτυχής επιχείρηση καθαρισμού συνέβαλε στην αποκατάσταση των αμερικανο-δανικών σχέσεων. Όμως σχεδόν τρείς δεκαετίες αργότερα, το περιστατικό της Θούλης πυροδότησε έναν νέο κύκλο πολιτικής αντιπαράθεσης στην Δανία, όταν το 1995 μια έρευνα σε κυβερνητικά έγγραφα αποκάλυψε ότι ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Χάνσεν στην πραγματικότητα είχε εγκρίνει σιωπηρά τις πτήσεις αμερικανικών αεροσκαφών οπλισμένων με πυρηνικά από την συγκεκριμένη βάση.
Οι διηπειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι και τα στρατηγικά υποβρύχια στέρησαν από την Thule τον κρίσιμο ρόλο που είχε για τις επιχειρήσεις στρατηγικών βομβαρδιστικών την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Παραμένει όμως ανεκτίμητη βάση για τον εντοπισμό πυραύλων ICBM που θα διασχίζουν τον Αρκτικό με στόχο τις Ηνωμένες Πολιτείες γι’ αυτό και πέρυσι οι ΗΠΑ διέθεσαν 40 εκατ. δολάρια για την αναβάθμιση των ραντάρ που είναι εγκατεστημένα εκεί.
The Palomares Incident
Το ατύχημα του «ΗΟΒΟ 28» δεν ήταν το μόνο που πάγωσε το αίμα του κόσμου τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου. Ένα από τα πλέον διάσημα περιστατικά «Broken Arrow» ήταν η σύγκρουση στον αέρα στις 17 Ιανουαρίου 1966 ενός επίσης οπλισμένου με πυρηνικά Β-52G και ενός ιπτάμενου τάνκερ KC-135 πάνω από τις νότιες ακτές της Ισπανίας, γνωστό ως το ατύχημα του Παλομάρες.
Κατά την διάρκεια εναερίου ανεφοδιασμού δύο Β-52 από ισάριθμα KC-135A σε ύψος 31.000 ποδών, το B-52G-115-BW (s/n 58-0256) με χαρακτηριστικό κλήσης «Tea 16» χτύπησε στον πρόβολο (refueling boom) του Stratotanker. Ο πρόβολος μπήκε μέσα στο βομβαρδιστικό και έσκισε δομικά στοιχεία αποκόπτοντας την αριστερή πτέρυγα. Το Β-52 άρχισε να διαλύεται σκορπίζοντας τις τέσσερεις θερμοπυρηνικές βόμβες Β28 που μετέφερε.
Γεμάτο καύσιμο, KC-135A «Troubadour 14» έπεσε σε απότομη βύθιση φλεγόμενο και στα 1.600 πόδια ανατινάχθηκε σκοτώνοντας το τετραμελές του πλήρωμα. Τρία από τα επτά μέλη του πληρώματος του «Tea 16» εκτινάχθηκαν ενώ ο συγκυβερνήτης ο οποίος δεν βρισκόταν στο εκτινασσόμενο κάθισμά του κυριολεκτικά έπεσε έξω από το διαλυόμενο βομβαρδιστικό. Ο ναυτίλος σκοτώθηκε όταν το αλεξίπτωτό του δεν άνοιξε, το ίδιο και τρείς αεροπόροι που δεν κατάφεραν να εγκαταλείψουν το αεροπλάνο που εξερράγη…
Τρείς από τις βόμβες έπεσαν κοντά στο ψαροχώρι Παλομάρες. Σε δύο από αυτές, τα εκρηκτικά που πυροδοτούν την αλυσιδωτή αντίδραση εξερράγησαν με την πρόσκρουση των όπλων στο έδαφος αλλά δεν σημειώθηκε πυρηνική έκρηξη. Το πλουτώνιο που περιείχαν όμως διέρρευσε στην θάλασσα.
Η τρίτη βόμβα περισυνελέγη σχεδόν άθικτη, έχοντας υποστεί μόνο ελαφρές ζημιές. Στην τέταρτη βόμβα το αλεξίπτωτο επιβράδυνσης άνοιξε, παρασύροντας το όπλο στην θάλασσα. Βρέθηκε μετά από εκτεταμένες έρευνες πέντε μηνών σε βάθος 2.550 ποδών (777 μ). Η φωτογραφία της βόμβας με σπασμένα πτερύγια στο κατάστρωμα του αμερικανικού σκάφους USS Petrel ήταν από τις πρώτες που έδειχναν στον κόσμο μια υδρογονοβόμβα B28RI των ΗΠΑ.
Στο Παλομάρες και γύρω από αυτό, 558 στρέμματα βρέθηκαν μολυσμένα από πλουτώνιο. Περίπου 1.400 τόννοι ραδιενεργού χώματος αφαιρέθηκαν και τοποθετήθηκαν σε περισσότερα από 6.000 χαλύβδινα δοχεία τα οποία εστάλησαν στις Ηνωμένες Πολιτείες για να ταφούν στο πυρηνικό συγκρότημα Savannah River Plant της Ν. Καρολίνας.
Ακολούθησαν μηνύσεις και προσφυγές από τους Ισπανούς, οι πολιτικοί προσπάθησαν να «διαχειριστούν» το σκάνδαλο και αρκετοί από τους Αμερικανούς που συμμετείχαν στην επιχείρηση απορρύπανσης εμφάνισαν αργότερα καρκίνο… Όλα αυτά είναι πια ιστορία. Όμως είναι μια ιστορία που όπως και ο Ψυχρός πόλεμος δύσκολα θα ξεχαστεί. Αν ποτέ ξεχαστεί.
Αλέξανδρος Θεολόγου
Πρώτη δημοσίευση 7/11/2017
21-01-1968 Broken Arrow: Η συντριβή ενός πυρηνικού Β-52 στην Γροιλανδία
