Το βαγόνι Νο 2914D δεν είναι ένα συνηθισμένο βαγόνι τραίνου. Εδώ μέσα τελείωσε ένας πόλεμος που διεκδίκησε 17 εκατομμύρια ζωές και άναψε το φυτίλι για τον επόμενο. Η επίσκεψη του Προέδρου Μακρόν και της Καγκελαρίου Μέρκελ στην Κομπιέν όπου πριν από έναν αιώνα υπεγράφη η Ανακωχή του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μια κίνηση υψηλού συμβολισμού και αυτό ήταν σαφές από το ύφος τους. Διότι όταν έρχεται κανείς αντιμέτωπος με την Ιστορία, το αισθάνεται. Είναι άλλωστε η πρώτη φορά που Καγκελάριος της Γερμανίας μπαίνει στο Βαγόνι της Ανακωχής μετά τον Χίτλερ.
Στο δάσος της Κομπιέν, η Γερμανία υπέγραψε στις 11 Νοεμβρίου 1918 την άνευ όρων συνθηκολόγησή της στους νικητές Συμμάχους. Η ταπεινωτική ήττα μετά από τέσσερα χρόνια πολέμου και εκατόμβες νεκρών δεν έγινε αποδεκτή απ’ όλους, τουλάχιστον στο μυαλό τους. Ο Δεκανέας Άντολφ Χίτλερ του βαυαρικού 16ου Συντάγματος Εφέδρων Πεζικού θα επέλεγε το ίδιο βαγόνι 22 χρόνια αργότερα για να πάρει την εκδίκησή του και να ξαναγράψει την Ιστορία…
Το ξύλινο βαγόνι στο Μνημείο της Ανακωχής (Mémorial de l’Armistice) δεν είναι το αυθεντικό αλλά ένα άλλο από τα 37 της ίδιας παραγγελίας, το Νο 2439D, κατασκευασμένο την ίδια εποχή. Το ιστορικό No 2419D της Compagnie Internationale des Wagons-Lits καταστράφηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που ακολούθησε. Η ιστορία του όμως ήταν αναμφίβολα σημαντική και πολυτάραχη.
Κατασκευασμένο το 1914 στο Σαιν Ντενί ως βαγόνι-εστιατόριο, ταξίδευε με τους συρμούς της CIWL μέχρι τον Αύγουστο του 1918 οπότε και τροποποιήθηκε προκειμένου να παραχωρηθεί στον Γάλλο Στρατάρχη Φερντινάντ Φος. Ο Ανώτατος Διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στο Δυτικό Μέτωπο το χρησιμοποίησε ως κινητό γραφείο από τα τελη του Οκτωβρίου του 1918 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1919. Έναν μήνα μετά την επιστράτευσή του, το πρώην voiture-restaurant όπου πριν τον πόλεμο σερβίριζαν σοταρισμένο μοσχάρι και boeuf bourguignon θα βρισκόταν στο επίκεντρο των γεγονότων.
Γιατί το τέλος του Μεγάλου Πολέμου να δοθεί σε ένα απλό βαγόνι και όχι σε κάποιο στρατιωτικό κτήριο ή λαμπρό ανάκτορο όπως θα άρμοζε; Το στρατηγείο του Στρατάρχη Φος στο Senlis θα ήταν το καταλληλότερο μέρος για να υπογραφεί η συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Όμως το Senlis είχε υποφέρει τα πάνδεινα στην αρχή του πολέμου.
Η σαρωτική γερμανική επίθεση είχε αφήσει βαθιά τα σημάδια της στην πόλη, ο Δήμαρχός της είχε εκτελεσθεί τον Σεπτέμβριο του 1914 και οι κάτοικοι είχαν ληφθεί όμηροι. Η παρουσία Γερμανού εκεί, ακόμη και των πληρεξουσίων του Βερολίνου για την σύναψη ειρήνης, αποκλειόταν. Το κοντινό δάσος της Κομπιέν φάνταζε ως η ιδανική λύση.
Κατά την διάρκεια του πολέμου οι Γάλλοι είχαν φτιάξει μια σιδηροδρομική γραμμή για να φέρουν πυροβόλα στην μέση του δάσους, κρυφά από τα γερμανικά αεροπλάνα, καθώς το 1918 το μέτωπο απείχε μόλις μερικά χιλιόμετρα. Το μέρος ήταν μακριά από αδιάκριτα μάτια και η ηρεμία του δάσους θα δημιουργούσε μια νηφάλια ατμόσφαιρα, απαραίτητη γι’ αυτό που επρόκειτο να γίνει.
Le Wagon de l’ Armistice
Στις 8 Νοεμβρίου 1918 δύο τραίνα σταμάτησαν στις παρακαμπτήριες γραμμές της Ρετόντ, στο δάσος της Κομπιέν, 64 χλμ βόρεια του Παρισιού. Το ένα τραίνο, ο πρώην αυτοκρατορικός συρμός του Ναπολέοντα του Γ΄, μετέφερε Γερμανούς πολιτικούς και υψηλόβαθμους αξιωματικούς, κατάκοπους από το ολονύκτιο και υπό άκρα μυστικότητα ταξίδι τους μέσα από τις γραμμές του μετώπου. Το άλλο τραίνο στην Rethondes ήταν του Στρατάρχη Φος και των αντιπροσώπων των Συμμάχων.
Οι Γερμανοί πληρεξούσιοι περπάτησαν με βαριά βήματα τα 100 μέτρα μέχρι το βαγόνι του Γάλλου Στρατάρχη. Ο Φος έσκυψε και είπε στον διερμηνέα του «Ρώτησε τους κυρίους τί επιθυμούν». Ο επικεφαλής της γερμανικής αντιπροσωπείας Έρτζμπεργκερ απήντησε ότι ήλθε να ακούσει τις προτάσεις των Συμμάχων για την ανακωχή.
«Δεν έχω προτάσεις να υποβάλλω» είπε ξερά ο Στρατάρχης. Ο Κόμης Άλφρεντ φον Όμπερνντορφ του γερμανικού υπουργείου Εξωτερικών είπε στα γαλλικά ότι η αντιπροσωπεία τους βρισκόταν εκεί «για τους όρους της ανακωχής». «Δεν έχω όρους να προσφέρω» αποκρίθηκε ο Φος.
Οι Γερμανοί κατάλαβαν αμέσως πώς είχε η κατάσταση. Μετά από τέσσερα χρόνια και τρεις μήνες του πιο φρικτού πολέμου που είχε γνωρίσει ως τότε η ανθρωπότητα, δεν θα υπήρχαν διαπραγματεύσεις. Έπρεπε να υποκύψουν και να ταπεινωθούν. Θα ζητούσαν ανακωχή και τους όρους θα τους υπαγόρευαν οι Σύμμαχοι. Την επόμενη ημέρα, 9 Νοεμβρίου 1918, ο Κάιζερ παραιτήθηκε.
Θα περνούσαν τρεις ημέρες μέχρι να υπογραφεί η κατάπαυση του πυρός. Τρεις ημέρες θανάτου ακόμη. Οι Γερμανοί έλαβαν εντολές από το Βερολίνο να υπογράψουν ό,τι τους δώσουν. Μετά από μερικές ενστάσεις –οι Σύμμαχοι ζητούσαν από τους Γερμανούς να παραδώσουν περισσότερα υποβρύχια και ατμομηχανές απ’ ότι διέθεταν στην πραγματικότητα– το τελικό κείμενο ήταν έτοιμο προς υπογραφήν στις 11 Νοεμβρίου.
«On the eleventh hour of the eleventh day of the eleventh month»
Όταν υπέγραψαν όλοι, ο Στρατάρχης Φος αρνήθηκε να σφίξει τα χέρια των Γερμανών. «Λοιπόν κύριοι, τελείωσε. Φύγετε» (Eh bien, messieurs, c’est fini. Allez) είπε ψυχρά. Ο Μεγάλος Πόλεμος είχε τελειώσει, αφού πρώτα διεκδίκησε τις ζωές περίπου 10.000.000 στρατιωτών. Μόνο οι γαλλικές απώλειες ήταν 1,4 εκατομμύριο στρατιώτες, οι γερμανικές 2 εκατομμύρια, χώρια οι ανάπηροι και όσοι έμειναν με βαριά ψυχολογικά τραύματα.
Η Ανακωχή υπεγράφη στις 05:12 πμ αλλά αποφασίστηκε να ισχύσει σε έξι ώρες, την ενδεκάτη ώρα της ενδεκάτης ημέρας του ενδέκατου μήνα του 1918. Ακούγεται άκρως ποιητικό, όμως στις έξι αυτές ώρες οι Σύμμαχοι έσπευσαν να αδειάσουν τα αποθέματα των πυρομαχικών τους πάνω στους Γερμανούς. Οι λυσσώδεις βομβαρδισμοί του πυροβολικού και οι τελευταίες αψιμαχίες εκτιμάται ότι κόστισαν 2.738 ζωές λίγο πριν τα όπλα σιγήσουν για πάντα.
Ο κόσμος μπορούσε πλέον να γιορτάσει το τέλος του Πολέμου που θα Τελείωνε Όλους τους Πολέμους, όπως είπαν τότε. Το Νο 2419D, το «Βαγόνι της Κομπιέν» έγινε το «Βαγόνι της Ανακωχής» περνώντας στην Ιστορία. Για ένα μικρό διάστημα συνέχισε τα δρομολόγια ως βαγόνι-εστιατόριο με την Compagnie des Wagons-Lits. Κατόπιν δωρήθηκε στο Musée de l’Armée στο Παρίσι και εξετέθη στο προαύλιο του Μεγάρου των Απομάχων (Invalides) από το 1921 ώς το 1927, την χρονιά που επέστρεψε στην Κομπιέν για να εκτεθεί μόνιμα στο Μνημείο της Ανακωχής που ανηγέρθη εκεί.
Την δεκαετία του ’30 το πιο διάσημο βαγόνι τραίνου δέχθηκε περισσότερους από 190.000 επισκέπτες μέσα σ’ ένα χρόνο, υπενθυμίζοντας την θυσία 1,4 εκατομμυρίου Γάλλων στρατιωτών στα λασπωμένα χαρακώματα του Δυτικού Μετώπου. Σε πολλούς απογοητευμένους Γερμανούς όμως θύμιζε τους σκληρούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Και ειδικά ένας, δεν είχε σκοπό να ξεχάσει.
Vergeltung, η Εκδίκηση
Όταν η Γαλλία γονάτισε μέσα σε λίγες εβδομάδες από την ορμή του Blitzkrieg, o Χίτλερ ήξερε ακριβώς πού ήθελε να συνθηκολογήσουν οι Γάλλοι. Έχοντας ιδιαίτερη έφεση στους συμβολισμούς, διέταξε το Μηχανικό της Wehrmacht να ρίξει έναν τοίχο του Μνημείου στην Κομπιέν και να βγάλει το βαγόνι έξω. Οι Γάλλοι θα συνθηκολογούσαν στο ίδιο βαγόνι, στο ίδιο σημείο όπου η γερμανική αντιπροσωπεία είχε υπογράψει το 1918 την Ανακωχή. Η εκδίκηση ποτέ δεν είχε καλύτερη γεύση.
Στις 22 Ιουνίου 1940 ο Στρατηγός Κάϊτελ διάβαζε στους Γάλλους τους όρους της παράδοσης ενώ ο Χίτλερ παρακολουθούσε από το δερμάτινο κάθισμα όπου καθόταν ο Στρατάρχης Φος τον Νοέμβριο του ’18. Η σκηνή ήταν σουρεαλιστική και ο Φύρερ την απήλαυσε όσο τίποτα. Εκείνη την ημέρα σχεδόν χόρευε από την χαρά του. Οι Γάλλοι δεν το ήξεραν αλλά ο Χίτλερ είχε δώσει εντολή να τους πυροβολήσουν εάν αρνούντο να υπογράψουν. Τρεις ημέρες αργότερα το Μνημείο ανατινάχθηκε ενώ το βαγόνι μεταφέρθηκε ως λάφυρο πολέμου στο Βερολίνο. Το άγαλμα του Στρατάρχη Φος αφέθηκε άθικτο. Ο Χίτλερ το άφησε επίτηδες. Όπως είπε, ήθελε ο Στρατάρχης να ατενίζει την ερήμωση…
Τώρα οι επισκέπτες του No 2419D ήταν Γερμανοί αλλά όχι για πολύ. Στα τέλη του πολέμου το βαγόνι καταστράφηκε –κατά την επικρατέστερη εκδοχή κάηκε τον Μάρτιο του 1945 στο Crawinkel της Θουριγγίας από άνδρες των SS για να μην πέσει στα χέρια των προελαυνόντων Αμερικανών. Κατά μια άλλη, από επιδρομή συμμαχικών αεροπλάνων τον Απρίλιο του ’44 όταν το βαγόνι βρισκόταν ακόμη στην Θουριγγία όπου μεταφέρθηκε μετά την έκθεσή του στο Βερολίνο.
Το 1950 δωρίθηκε στο ανακατασκευασθέν Mémorial de l’Armistice το όχημα που εκτίθεται σήμερα. Μάλιστα μετά την ένωση των δύο Γερμανιών, λίγα τμήματα του αυθεντικού βαγονιού που είχαν διασωθεί–μερικά κομμάτια της μπρούτζινης διακόσμησης, δύο ράμπες κ.ά– βρέθηκαν στην Ανατολική Γερμανία και παραχωρήθηκαν στο Μνημείο στην Compiègne. Σημειωτέον ότι το Μνημείο και ο περιβάλλων χώρος αποκαταστάθηκαν με την εργασία Γερμανών αιχμαλώτων πολέμου. Ναι, μπορείτε να το πείτε και ειρωνεία της Ιστορίας.
Αλέξανδρος Θεολόγου
100 χρόνια από την λήξη του Α΄ ΠΠ: Το βαγόνι που τελείωσε τον Μεγάλο Πόλεμο και η ιστορία του
