Ο ρωσικός στόλος των αδερφών Ορλώφ καταναυμαχεί τον οθωμανικό στο ακρωτήριο του Τσεσμέ, ανατολικά της Χίου. Πρόκειται για την κορύφωση της υποκινούμενης από τη Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας επανάστασης στην Ελλάδα, αλλά και το κύκνειο άσμα της.
Με την έναρξη του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1768, η Ρωσία έστειλε μια ισχυρή Μοίρα του στόλου της Βαλτικής στη Μεσόγειο, προκειμένου να δημιουργήσει αναταραχή, να αποτραβήξει οθωμανικά στρατεύματα από το μέτωπο και κυρίως τον ισχυρό τους στόλο από τη Μαύρη θάλασσα, όπου οι ρωσικές άμυνες ήταν ασθενείς. Στο έργο αυτό, η Μεγάλη Αικατερίνη εμπιστεύθηκε τον εξ απορρήτων, εραστή της και αρχισυνωμότη στην ανατροπή του συζύγου της (τσάρου Πέτρου του 3ου), κόμη Αλέξεϊ Ορλώφ, και στον αδελφό του Φιόντορ.
Ο Αλέξεϊ Ορλώφ με στόλο και στρατό (υπό τη διοίκηση των ναυάρχων Γκριγκόρυ Σπιρίντωφ και Τζον Έλφινστοουν) ξεσήκωσε επαναστάσεις που απελευθέρωσαν τον Μωριά και το μεγαλύτερο μέρος της Κρήτης και στη συνέχεια κινήθηκε προς το Αιγαίο. Η συνάντηση με τον Οθωμανικό στόλο έγινε στα στενά της Χίουτο 1770, όπου τα 12 ρωσικά πολεμικά αντιμετώπισαν 28 τουρκικά, 13 γαλέρες και 32 ελαφρύτερα σκάφη.
Η σύγκρουση κράτησε τρείς μέρες και με την απώλεια ενός πολεμικού (Sv. Evstafii), τριών πυρπολικών και 550-600 ανδρών, οι Ρώσοι κατέστρεψαν τους αντιπάλους τους (που έχασαν 69 πλοία και είχαν απώλειες άνω των 8.000 ανδρών). Η νίκη στο Τσεσμέ συνέπεσε με την αποφασιστική νίκη του ρωσικού στρατού στη μάχη του ποταμού Λάργα, στη Μολδοβλαχία. Ήταν η μεγαλύτερη καταστροφή τουρκικού στόλου από την ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), αλλά όχι και η τελευταία.
Η νίκη πιστώθηκε στον Ορλώφ, που έλαβε τίτλους με σημαντικότερο τον «Τσεσμένσκυ», έφερε την ανάταση ηθικού των Ρώσων, έκρηξη επαναστάσεων πολλών χριστιανικών και μειονοτικών ομάδων εντός της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και εξασφάλισε την παραμονή και κυριαρχία των Ρώσων στο Αιγαίο για άλλα πέντε χρόνια.
Η εκστρατεία των Ορλώφ έδωσε αρχικά το πλεονέκτημα που ζητούσαν οι Ρώσοι, εκτρέποντας τουρκικές ενισχύσεις στο Νότο. Όμως η αποτυχία να φθάσουν ισχυρές χερσαίες δυνάμεις που θα στήριζαν τους Έλληνες περαιτέρω είχε ως συνέπεια την τελική επικράτηση των Τούρκων και την κατάπνιξη της στάσης. Έχοντας πάρει ό,τι ζητούσαν, οι Ρώσοι αποχώρησαν από τον Μωριά και τα νησιά υπογράφοντας συνθήκη ειρήνης στο Κιουτσούκ Καϊναρτζή με την Οθωμανική αυτοκρατορία.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 5 Ιουλίου 1770: Ναυμαχία του Τσεσμέ, ο θρίαμβος και η προδοσία
Στους όρους της συνθήκης ειρήνης οι Έλληνες παραμελήθηκαν και η σκληρή περίοδος της Αρβανιτοκρατίας που ακολούθησε, τους έκανε να δυσπιστούν σφόδρα με τους Ρώσους. Μεγάλος ήταν ο φόρος αίματος που πλήρωσαν οι πληθυσμοί του Μωρέως και της Ηπείρου, τόσο στις μάχες όσο και στα οθωμανικά αντίποινα κατά του αμάχου πληθυσμού. Μορφές της αντίστασης, όπως ο Πατροκοσμάς, ο «Σκυλογιάννης» Μαυρομιχάλης και ο Κωνσταντής Κολκοτρώνης χάθηκαν στην επανάσταση ή λίγο μετά.
Μια νέα γενιά κλεφτών θα ανατραφεί με μίσος για τους Τούρκους, κρατώντας αποστάσεις από τους Ρώσους (Κολοκοτρώνης, Πετρόμπεης, Μπουμπουλίνα), ενώ και μετέπειτα πολιτικοί παράγοντες, όπως ο Μαυροκορδάτος, θα αναζητήσουν υποστήριξη από την Αγγλία και τη Γαλλία.
