Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ελληνική Ι Μεραρχία της κυβέρνησης Εθνικής Άμυνας (Βενιζελική) διατάσσεται να κινηθεί προς κατάληψη των Σερρών. Την αποστολή ολοκληρώνει ένα απόσπασμα Ευζώνων από το 1ο τάγμα του 38ου Συντάγματος Ευζώνων. Την ίδια μέρα, 4 Οκτωβρίου 1918, θα μπούν στην πόλη και οι στρατηγοί Δαγκλής και Παρασκευόπουλος.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 5 Οκτωβρίου 1915: Οι Γάλλοι στη Θεσσαλονίκη, η απαρχή της Ελλάδας του Διχασμού
Η απελευθέρωση της πόλεως των Σερρών, η δεύτερη που θα γίνει από τον Ελληνικό Στρατό μέσα σε πέντε χρόνια, εντάσσεται στην τελευταία επιθετική προσπάθεια της Συμμαχικής Στρατιάς της Θεσσαλονίκης, που περιλάμβανε -πέρα από τα ελληνικά τμήματα της Στρατιάς Εθνικής Αμύνης- μονάδες του Γαλλικού, Βρετανικού, Σερβικού και εσχάτως και Ιταλικού Στρατού, που είχαν συγκεντρωθεί και οργανωθεί στη Βόρειο Ελλάδα. Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1918 (με το Νέο Ημερολόγιο) η Συμμαχική Διοίκηση ανέλαβε ευρεία ενέργεια κατά του Βουλγαρικού Στρατού στην κοιλάδα του Αξιού, γνωστή ως η “Επίθεση του Βαρδάρη”.
Η επίθεση, αναμενόμενη ήδη από το καλοκαίρι από τη Βουλγαρική πλευρά, είχε εγείρει σοβαρές ανησυχίες στο επιτελείο της, που με επίταση ζητούσε την ενίσχυση του μετώπου. Το αυτοκρατορικό επιτελείο της Γερμανίας, όμως, απάντησε από τα μέσα Αυγούστου πως μόνον όταν η κατάσταση στα άλλα μέτωπα ομαλοποιείτο θα μπορούσε να στείλει ενισχύσεις, αφήνοντας τους Βουλγάρους σχεδόν μόνους τους και αποσύροντας μάλιστα μονάδες από την περιοχή. Στο μεταξύ, η κατάσταση στη Βουλγαρία εξελισσόταν πολύ δυσάρεστα. Μετά την ήττα στη μάχη του Σκρα ντι Λεγκέν το Μάιο, η κυβέρνηση Βασίλ Ραντοσλάβωφ οδηγήθηκε σε παραίτηση, ενώ διαλυτικά στοιχεία εμφανίζονταν στις τάξεις του στρατού, με μαζικές λιποταξίες και χαμηλό ηθικό.
Στις 2/14 Σεπτεμβρίου, η Συμμαχική διοίκηση εκκίνησε τη μεγάλη επιθετική επιχείρηση στον Αξιό, με 566 πυροβόλα να ανοίγουν πυρ κατά των 1ης και 2ης Βουλγαρικών Μεραρχιών στην περιοχή της κορυφογραμμής του Ντόμπρο Πόλε, με δύο γαλλικές και μια σερβική Μεραρχίες να επιπίπτουν στις βουλγαρικές γραμμές.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 17/30 Μαΐου 1918: Μάχη του Σκρα ντι Λεγκέν, νίκη στο “ξεχασμένο” Μακεδονικό μέτωπο
Καθώς το ρήγμα είχε δημιουργηθεί, η συμμαχική διοίκηση έσπευσε να το εκμεταλλευτεί εμπλέκοντας τις ελληνικές Μεραρχίες Αρχιπελάγους, ΙΙΙ και ΙV. Οι οποίες αφού ξεχύθηκαν στο άνοιγμα, αντιμετώπισαν αντίσταση προ του χωριού Ζμπόρσκο, επικεντρώθηκαν στη Σούσνιτσα, την οποία κατέλαβαν και από το βράδυ της 15ης ξεκίνησαν να κυκλώνουν τους βουλγαρικούς θυλάκους αντίστασης. Μέτρια αποτελέσματα είχαν οι Γάλλοι και Σέρβοι, που με μεγάλο κόπο και απώλειες έφτασαν προ των στόχων τους, κοντά στις κορυφογραμμές του Σοκόλ αλλά απέτυχαν να το καταλάβουν. Οι Βούλγαροι έχασαν τους μισούς από τους 12.000 άνδρες, που υπεράσπιζαν την γραμμή και το 1/3 του πυροβολικού τους αλλά αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους.
Σκληρές μάχες έλαβαν χώρα από τις 16 ως τις 18 Σεπτεμβρίου (Νέο Ημερολόγιο) με τα σερβικά, γαλλικά και ελληνικά τμήματα να προωθούνται με κόπο σε ημερήσιες και νυχτερινές επιθέσεις στα κακοτράχαλα βουνά υπό πυκνό πυρ πυροβολικού και πολυβόλων. Παρόλα αυτά, με την επιμονή και την ακατάπαυστη δράση του συμμαχικού πυροβολικού αλλά και της αεροπορίας, που έπληξε και κατέστρεψε πολλές γέφυρες στον Αξιό, επιτείνοντας τα προβλήματα απομόνωσης και ανεφοδιασμού των βουλγαρικών τμημάτων, οι Βούλγαροι πείστηκαν να υποχωρήσουν.
Σε άλλη κατεύθυνση, στην περιοχή της λίμνης της Δοϊράνης, 256 πυροβόλα σφυροκόπησαν επί τριήμερο τις βουλγαρικές θέσεις ακόμα και με οβίδες αερίων, αλλά με μικρά αποτελέσματα, με το βουλγαρικό πυροβολικό να απαντά αναλόγως. Στις 18 Σεπτεμβρίου το ΧΙΙ βρετανικό Σώμα Στρατού έπληξε κατά μέτωπο τις θέσεις των Βουλγάρων ενώ η βρετανική 83η Ταξιαρχία και η ελληνική Μεραρχία Σερρών ελίσσονταν για να τις πλαγιοκοπήσουν.
Και εδώ, η ισχυρότατη δράση του πυροβολικού και το πείσμα των Βουλγάρων που αμύνονταν σε ευνοϊκό για αυτούς έδαφος, προκάλεσε απώλειες στις βρετανικές και ελληνικές δυνάμεις που αποκρούστηκαν με μικρά κέρδη. Τελικά, στις 19 του μηνός μετά από ολονύχτιο βομβαρδισμό και νέες επιθέσεις με φρέσκιες δυνάμεις, οι Βρετανοί και Έλληνες με τη βοήθεια σερβικών και γαλλικών συνταγμάτων κατόρθωσαν από τις 04:00 το πρωί να καταλάβουν τη Δοϊράνη και τα γύρω υψώματα. Τις επόμενες δύο μέρες οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους για να μην κυκλωθούν, επιτρέποντας την προέλαση που σταδιακά απέκοψε την XI γερμανική και την 1η Βουλγαρική Στρατιές που υποχωρούσαν προς την Αλβανία.
Μεταξύ 20 και 24 Σεπτεμβρίου στις μάχες συμμετείχαν και τα πρώτα ιταλικά τμήματα, που σημείωσαν κάποιες σημαντικές επιτυχίες αλλά οι Βούλγαροι εξακολούθησαν να αμύνονται. Ωστόσο, ήδη από τις 25 του μηνός, οι αντοχές έφθασαν στο όριο. Μεγάλες ομάδες στρατιωτών διέρρευσαν από τις θέσεις τους και υποχώρησαν.
Στο γυρισμό οι ομάδες αυτές λεηλάτησαν χωριά και πόλεις ενώ στις 28 Σεπτεμβρίου η Εθνική Ένωση Βουλγάρων Αγροτών, ένας πολιτικός οργανισμός με κοινωνικά κυρίως αιτήματα, τις προσεταιρίστηκε και ανακήρυξε τη Βουλγαρική Δημοκρατία. Την επομένη, 5.000 λιποτάκτες πλημμύρισαν τη Σόφια καταλύοντας κάθε έννοια τάξης σε μια κίνηση που ονομάστηκε “επανάσταση του Ράντομιρ” ενώ στις 30 του μηνός, με την παράδοση της ΧΙ γερμανικής Στρατιάς, οι μάχες ουσιαστικά έλαβαν τέλος.
Στη Σόφια, ο στρατός κατέβαλε την επανάσταση και επέβαλε την τάξη, δεν κατόρθωσε όμως να ανατρέψει το μοιραίο. Η Βουλγαρία παραδόθηκε υπογράφοντας στη Θεσσαλονίκη συνθήκη ανακωχής και κατάπαυσης του πυρός. Η εκστρατεία στη Βαλκανική είχε λήξει και οι δυνάμεις της Entente κινούνταν ήδη για να εξασφαλίσουν τις θέσεις τους σε νέα μέτωπα, στη Ρουμανία και στη Σερβία ενώ στρέφονταν και προς τη Θράκη κατά των Οθωμανών, που σύντομα θα κατέρρεαν και αυτοί.
Ο τσάρος Φερδινάνδος της Βουλγαρίας παραιτήθηκε, όχι πριν λάβει ένα οργισμένο τηλεγράφημα από τον Γερμανό κάϊζερ Γουλιέλμο τον ΙΙ που θεωρούσε “επαίσχυντο” να κρίνεται το αποτέλεσμα του πολέμου από 62.000 Σέρβους. Αν και οι Σέρβοι πολέμησαν σκληρά, δεν ήταν μόνοι τους στις κακουχίες και στη νίκη στο Βαλκανικό Μέτωπο. Το τέλος του Μεγάλου Πολέμου ήταν κοντά και θα δινόταν σε ένα βαγόνι τραίνου στο δάσος της Κομπιένης 40 μέρες μετά.
