Βρετανία και Γαλλία ξεκινούν να βομβαρδίζουν στόχους στην Αίγυπτο προσπαθώντας να εκβιάσουν το εκ νέου άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ. Σε συνεργασία με τον ισραηλινό στρατό, οι δύο υπερδυνάμεις εξαπολύουν αεροναυτική επιχείρηση για την κατάληψη και έλεγχο της Διώρυγας.
Η Κρίση του Σουέζ, όπως ονομάστηκε, είχε τις ρίζες της στην μεταπολεμική οπτική των παλιών αποικιακών δυνάμεων, όπως η Γαλλία και η Βρετανία, που έβλεπαν τη διεθνή ισχύ τους να αποκαθηλώνεται ηθικά αλλά και πρακτικά. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος απέδειξε πως η ισχύς των κρατών αυτών είχε μειωθεί, ενώ ακολούθησε μια μεγάλη οικονομική κρίση, από την οποία δεν θα μπορούσαν ποτέ να ανακάμψουν, τουλάχιστον στην ιστορική τους αίγλη της Βικτωριανής εποχής.
Άλλλωστε, οι διακηρύξεις περί ελευθερίας και δικαιοσύνης που αντήχησαν στη διάρκεια του πολέμου βρήκαν ευήκοα ώτα στις αποικίες τους, με σειρά διεκδικήσεων για ανεξαρτησία. Έτσι οι χρόνοι από το 1945 ως το 1965 είναι γεμάτες με παραδείγματα αυτού του τύπου και η Αίγυπτος δεν αποτέλεσε εξαίρεση.
Ειδικότερα, η Βρετανία αναθεώρησε σε μεγάλο βαθμό τις προτεραιότητές της στη δεκαετία του 1950. Με τις Ινδίες να έχουν χαθεί, το ενδιαφέρον πολιτικό και οικονομικό, συγκεντρώθηκε στις πετρελαιοπαραγωγές περιοχές της Μέσης Ανατολής στις οποίες, η Κύπρος, το Ισραήλ και η Αίγυπτος έπαιζαν σημαντικότατο ρόλο ελέγχου. Η διώρυγα του Σουέζ, που κατασκεύασαν Γάλλοι και διαχειρίζονταν Βρετανοί μετά από συμφωνίες του 19ου αιώνα, ενισχύθηκε με την ανάπτυξη στην περιοχή βρετανικών βάσεων και 80.000 στρατιωτών και εργαζομένων για την προστασία τους, μια από τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ξένων στρατευμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η αιγυπτιακή αντίδραση δεν άργησε. Το 1951 στη χώρα άρχισε να ενισχύεται ο ισλαμικός φονταμεταλισμός με εθνικιστικό προσωπείο, στο πρόσωπο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Τόσο ο βασιλιάς Φαρούκ όσο και οι Βρετανοί προσπάθησαν να την καταστείλουν χωρίς αποτέλεσμα. Προσπαθώντας να διατηρήσει τις ισορροπίες, η κυβέρνηση του Καΐρου κατήγγειλε μονομερώς την Αγγλο-Αιγυπτιακή συνθήκη του 1936 που προέβλεπε την απόσυρση των βρετανικών αρχών από την Αίγυπτο, εκτός της διώρυγας του Σουέζ, ως το 1956. Η Βρετανία αρνήθηκε το τετελεσμένο και νέα κρίση εκκίνησε μεταξύ τους που κατέληξε ακόμα και σε αιματηρά περιστατικά.
Το 1953, το εθνικιστικό, κοσμικό κίνημα των “Ελευθέρων Αξιωματικών”, με επικεφαλής τους ταγματάρχες Μουχάμαντ Νεγκίμπ και Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ επικράτησε στη χώρα ανατρέποντας τον βασιλιά Φαρούκ και εγκαθιστώντας δικτατορία. Το κίνημα κατέστειλε την άνοδο της Ισλαμικής Αδελφότητας και ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τους Βρετανούς, που έδειχναν ικανοποιημένοι. Έτσι συμφωνήθηκε η αποχώρηση των Βρετανών από το Σουδάν στο Νότο, με αντάλλαγμα την διατήρηση της κυριαρχίας τους στην κοιλάδα του Νείλου αλλά ο Νάσερ συνέχισε να πιέζει για περισσότερα. Το επόμενο έτος (1954) νέα συμφωνία για την αποχώρηση των Βρετανών, έβαζε ορίζοντα 20 μηνών. Αλλά τόσο η εταιρεία διαχείρισης, όσο και οι υπηρεσίες συντήρησης θα παρέμεναν τουλάχιστον ως το 1968.
Στο μεταξύ, οι πρωτοβουλίες των Βρετανών στη σύμπηξη συμμαχιών με το Ιράκ και την Ιορδανία ανησυχούσαν τον Νάσερ και η υπογραφή της συμμαχίας του Συμφώνου της Βαγδάτης (1955) ενέτεινε αυτούς τους φόβους. Οραματιζόμενος μια Μέση Ανατολή που η Αίγυπτος θα έπαιζε ηγετικό ρόλο, έβλεπε αυτές τις κινήσεις ως προσπάθειες περιθωριοποίησης του Καΐρου.
Στο διπλωματικό παιχνίδι έμπαιναν πλέον και οι ΗΠΑ, όπου έχοντας δομήσει πολιτική ανάσχεσης της σοβιετικής επιρροής (containment policy: περιχαράκωση της ΕΣΣΔ) είχαν σχέδια δημιουργίας ενός αντικομμουνιστικού πλέγματος στις χώρες της Μέσης Ανατολής. Και εδώ όμως, ο Νάσερ, που διατηρούσε σχέσεις με αξιωματούχους της CIA, είχε βλέψεις πιο ανεξάρτητες σκοπεύοντας να ισορροπήσει μεταξύ των ανταγωνισμών ΗΠΑ, Βρετανίας και ΕΣΣΔ.
Σε αυτό το σημείο τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Βρετανία υποτίμησαν την δυσπιστία που ένιωθαν οι νέες αραβικές κυβερνήσεις για τον ρόλο των Δυτικών στη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, θεωρώντας λανθασμένα πως ο Νάσερ ήταν φιλοδυτικός. Ο ίδιος όμως είχε στόχο να αποκτήσει η χώρα τον τον πλήρη έλεγχο της Διώρυγας του Σουέζ, ενώ αναζητούσε και επανεξοπλισμό της. Πρώτη επιλογή του ήταν οι ΗΠΑ για συμμαχία, αλλά τα αντι-ισραηλινά του αισθήματα δημιουργούσαν πολλά εμπόδια. Αντίθετοι στον Νάσερ ήταν και οι Βρετανοί και Γάλλοι, οι πρώτοι για τον ρόλο του στις διαπραγματεύσεις για τη διώρυγα και οι δεύτεροι για την στήριξη που προσέφερε στους αντάρτες στον πόλεμο της Αλγερίας. Σύντομα, τα πολλά αδιέξοδα θα έστρεφαν τον Νάσερ στην ΕΣΣΔ, που υπό τον πιο ανοιχτό σε συνεργασίες Νικήτα Χρουστσώφ, θα προσφέρει στην Αίγυπτο σοβιετικούς συμβούλους, εκπαιδευτές και όπλα, όπως και επενδύσεις.
Τον Ιούλιο του 1956 ο Νάσσερ απέρριψε τις δυτικές προσεγγίσεις ανακοινώνοντας σε δημόσια ομιλία του την εθνικοποίηση της Διώρυγας του Σουέζ. Η κίνηση ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία τόσο για τους Δυτικούς, όσο και για τους συμμάχους αλλά και στενότερους συνεργάτες του. Ο αιγυπτιακός λαός όμως ενθουσιάστηκε, ανάγοντας τον Νάσερ σε αδιαφιλονίκητο ηγέτη αλλά η αψυχολόγητη ενέργεια έθεσε σε κίνηση τους μηχανισμούς για την επιχείρηση ανατροπής του. Ακόμα και Άραβες ηγέτες συμβούλεψαν τον Βρετανό πρωθυπουργό, Άντονυ Ήντεν, “να χτυπήσει άμεσα, σκληρά και μόνος” τον Νάσερ.
Έτσι οργανώθηκε η επιχείρηση “Musketeer” τον Αύγουστο μετά από συνάντηση στις Σέβρες της Γαλλίας, του Βρετανού με τον Γάλλο πρωθυπουργό. Σε αυτή θα μετείχαν 50.000 Βρετανοί, με πρώτο βήμα μια αεροπορική εκστρατεία που θα παρέλυε τις αιγυπτιακές υποδομές. Θα ακολουθούσε κατάληψη της Αλεξάνδρειας και αποβίβαση δυνάμεων, και αν χρειαζόταν, μια μεγάλη μάχη εξόντωσης του αιγυπτιακού στρατού σε ανοιχτό πεδίο, νοτίως της πόλης.
Για να καταβάλλουν τον ισχύος 300.000 ανδρών στρατό της Αιγύπτου, οι Βρετανοί επιτελείς υπολόγισαν πως χρειάζονταν συνολικά 80.000 άνδρες. Η Γαλλία συνεσέφερε τους επιπλέον 30.000 και δύο αεροπλανοφόρα. Παράλληλα οι Γάλλοι έπεισαν τους Βρετανούς να εντάξουν στις επιχειρήσεις το Ισραήλ, με μια προληπτική επιθετική επιδρομή που θα αποπροσανατόλιζε τους Αιγυπτίους ενόψει της εισβολής. Οι Βρετανοί δέχτηκαν, μάλλον απρόθυμα.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 29 Οκτωβρίου 1956: Επιχείρηση “Kadesh”, οι Ισραηλινοί μπαίνουν στο Σινά
Στις 29 Οκτωβρίου, η ισραηλινή επιχείρηση “Kadesh” ξεκίνησε με ρίψη αλεξιπτωτιστών σε σημεία-κλειδιά στο Σινά, που ακολούθησαν τολμηρές διεισδύσεις τεθωρακισμένων στη χερσόνησο. Στις 30 Οκτωβρίου, Βρετανία και Γαλλία απέστειλαν τελεσίγραφο απαιτώντας (υποκριτικά) την απόσυρση των στρατιωτικών δυνάμεων Αιγύπτου και Ισραήλ από τη Διώρυγα. Το τελεσίγραφο έμεινε αναπάντητο -όπως αναμενόταν- οδηγώντας στην επέμβαση της 31ης Οκτωβρίου. Βρετανικά και γαλλικά μαχητικά ξεκίνησαν να χτυπούν στόχους στις περιοχές Αλεξάνδρειας και Καΐρου ενώ μια αιγυπτιακή φρεγάτα βυθίστηκε, μετά από άνιση μάχη με βρετανικό καταδρομικό στην ανατολική Μεσόγειο.
Οι Αιγύπτιοι απάντησαν βυθίζοντας 40 εμπορικά πλοία εντός του περάσματος, κλείνοντας τη Διώρυγα για τη ναυσιπλοΐα. Γαλλικά και βρετανικά αεροσκάφη επιχειρούσαν από τα 7 συμμαχικά αεροπλανοφόρα και τις βάσεις της Κύπρου σε μια αεροπορική εκστρατεία που υπολογιζόταν να κρατήσει δέκα μέρες. Ήδη, όμως, από τις 2 Νοεμβρίου η Βρετανία ένιωθε την αντίδραση των ΗΠΑ, ενώ διαδηλώσεις ξέσπασαν σε όλο τον κόσμο κατά της αποικιοκρατικής παρέμβασης.
Έτσι η επιχείρηση είχε καταστεί εξαιρετικά “δαπανηρή” πολιτικά πριν καλά καλά ξεκινήσει. Στις 5 Νοεμβρίου οι πρώτοι Βρετανοί αλεξιπτωτιστές προσγειώθηκαν σε αιγυπτιακό έδαφος και ενεπλάκησαν σε μάχες με τον αιγυπτιακό στρατό και την πολιτοφυλακή. Σύντομα ενισχύθηκαν από Γάλλους αλεξιπτωτιστές ενώ νέες μονάδες συνέχισαν να έρχονται με ευρεία χρήση ελικοπτέρων από τα αεροπλανοφόρα και αποβατικά. Την επομένη, το 40ό και 42ο Commando των Βρετανών Πεζοναυτών αποβιβάστηκε στις ακτές του Port Said με ακάτους και αμφίβια τεθωρακισμένα.
Οι Αιγύπτιοι αμύνθηκαν σθεναρά και τα σοβιετικά όπλα φάνηκαν εξαιρετικά χρήσιμα στις οδομαχίες, κυρίως τα τεθωρακισμένα Τ-34 και τα SU-100, αλλά οι στρατιώτες θητείας δεν αποτέλεσαν ισάξιο αντίπαλο των επαγγελματιών Βρετανών ή των βετεράνων της Αλγερίας Γάλλων. Ο Νάσερ όμως έπαιξε και πάλι το παιχνίδι των εντυπώσεων ανακηρύσσοντας “Λαϊκό Πόλεμο” για την υπεράσπιση της Αιγύπτου. Οι Αιγύπτιοι στρατιώτες φόρεσαν πολιτικά ρούχα και όπλα μοιράστηκαν αφειδώς σε πολίτες, που ήθελαν να πολεμήσουν τον κατακτητή. Παρά το ότι οι απώλειες αυξήθηκαν, η εικόνα πολιτών που πολεμούσαν με ξένους στρατιώτες για την υπεράσπιση της χώρας τους έκανε τον γύρο του κόσμου χρωματίζοντας ακόμα περισσότερο Γάλλους και Βρετανούς σαν στυγνούς, νεοαποικιακούς καταπιεστές και “δολοφόνους αθώων”.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε και σε διεθνές επίπεδο με τον πρωθυπουργό της ΕΣΣΔ, Νίκολαϊ Μπουλγκάνιν, να απειλεί με πυραυλική επίθεση κατά Βρετανίας, Γαλλίας και Ισραήλ κατηγορώντας τους για στυγνό ιμπεριαλισμό – μια απάντηση σε αντίστοιχες δυτικές δηλώσεις το ίδιο έτος, όταν οι σοβιετικές τεθωρακισμένες στρατιές κατέστειλαν την εξέγερση στην Ουγγαρία. Οι ΗΠΑ από τη μεριά τους επέβαλαν οικονομικές κυρώσεις στις δύο χώρες για να σταματήσουν μια αψυχολόγητη επιχείρηση που απειλούσε τον πλανήτη με πυρηνική καταστροφή.
Μαζί με το οικονομικό πλήγμα από το κλείσιμο του Σουέζ η Βρετανία αναγκάστηκε να ζητήσει βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να μην καταρρεύσει. Απομονωμένοι διπλωματικά, πολιτικά και οικονομικά, Βρετανοί και Γάλλοι αντιλήφθηκαν την αδυναμία τους. Η εποχή των κανονιοφόρων είχε παρέλθει. Στις 6 Νοεμβρίου, θα ζητήσουν ανακωχή και μέχρι τον Δεκέμβριο όλες οι δυνάμεις τους είχαν αποσυρθεί και αντικατασταθεί από στρατεύματα των Ηνωμένων Εθνών.
Οι Ισραηλινοί αρνήθηκαν να ταυτιστούν με τη στάση των Βρετανών και Γάλλων παρά το ότι η επιχείρηση είχε γίνει με κοινή συμφωνία. Έχοντας στόχο το άνοιγμα των στενών του Τιράν στον κόλπο της Άκαμπα και την απελευθέρωση του λιμένος του Εϊλάτ, αποσύρθηκαν μόνο όταν οι όροι τους έγιναν δεκτοί και αφού κατέστρεψαν συστηματικά κάθε ίχνος υποδομών στη χερσόνησο του Σινά, μαζί με δύο χωριά και όλους τους δρόμους. Αποχώρησαν τον Μάρτιο του 1957.
Η νίκη πάντως ανήκε στον Νάσερ, που μέσα από την κρίση κέρδισε την πρωτοκαθεδρία στην Αίγυπτο και την αγάπη του λαού του. Στα επόμενα χρόνια θα λειτουργήσει τη Διώρυγα υπό αιγυπτιακή διεύθυνση και θα προβάλει το “Κίνημα των Αδεσμεύτων”, ως έναν τρίτο πόλο, πέρα από την ένταξη στους συνασπισμούς της Ουάσινγκτον ή της Μόσχας, στον οποίο θα ενταχθούν η Ινδία, η Κύπρος και η Γιουγκοσλαβία. Βασικό δίδαγμα ήταν πως ο μεταπολεμικός κόσμος ήταν ένα περιβάλλον που δεν χωρούσε την αποικιοκρατική λογική και πως οι ισορροπίες ισχύος είχαν αλλάξει δραματικά.
