Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Π&Δ #126, τεύχος Ιουλίου 1995,
του Βασίλη Πια
TO «ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΝΧΑΤΑΝ» KAI H ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΒΟΜΒΑΣ
Το Σεπτέμβριο του 1939 η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία. O Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αρχίζει. Όσοι από τους γερμανούς επιστήμονες, που είναι αντίθετοι με το καθεστώς των ναζί, έχουν καταφύγει στην Αμερική ζουν μέρες αγωνίας. Τι θα συμβεί αν ο Χίτλερ κατορθώσει ν’ αποκτήσει ατομικά όπλα; Ένας από αυτούς, ο διάσημος φυσικός Αλμπερτ Αϊνστάιν στέλνει μια επιστολή στον πρόεδρο Φράνκλιν Ρούσβελτ. H Αμερική έλεγε ο Αϊνστάιν πρέπει πάση θυσία να θέσει στη διάθεση των πυρηνικών φυσικών όλα εκείνα τα μέσα, που είναι απαραίτητα για τον σχεδιασμό και την κατασκευή της ατομικής βόμβας, σε όσο το δυνατόν σύντομο διάστημα.
Βέβαια οι επιστήμονες, που βρίσκονται ασφαλείς στην Αμερική, δεν ξέρουν πως όσοι συνάδελφοί τους έχουν παραμείνει στη Γερμανία μισούν όσο και αυτοί οι ίδιοι τον Χίτλερ. O Ότο Χαν, ο πιο αξιόλογος απ’ αυτούς καθυστερούσε όσο μπορούσε περισσότερο τις έρευνες σχετικά με την εφαρμογή της ατομικής ενέργειας για πολεμικούς σκοπούς. O Ρούσβελτ απαντά προσωπικά στον Αϊνστάιν στις 9 Οκτωβρίου του 1939, λέγοντάς του ότι είχε ήδη συγκροτήσει μια συμβουλευτική επιτροπή, που θα προωθούσε τις μελέτες για την ατομική ενέργεια. Δώδεκα ημέρες αργότερα η επιτροπή αυτή θα συνεδριάσει για πρώτη φορά. H κυβέρνηση της διαθέτει ένα κονδύλι των 6.000 δολαρίων, πόσο αστείο, αλλά είμαστε ακόμα στην αρχή. Προς το παρόν, η βόμβα δεν υπάρχει ούτε στα χαρτιά. Χρειάζεται να δημιουργηθεί πρώτα στο εργαστήριο μια αλυσιδωτή αντίδραση αργή και ελεγχόμενη. Την υπόθεση αυτή άλλωστε διατυπώνει και ο Ενρίκο Φέρμι ο διάσημος ιταλός επιστήμονας, που επίσης έχει καταφύγει στις ΗΠΑ. Θέλει να κατασκευάσει έναν πυρηνικό αντιδραστήρα χρησιμοποιώντας γραφίτη και κάδμιο. Για ν’ αρχίσει του χρειάζονται τουλάχιστον 500.000 δολάρια.
Μετά το Περλ Χάρμπορ, ο Ρούσβελτ ανακοινώνει στους επιστήμονες την πρόθεση του Κογκρέσου να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των ερευνών σχετικά με την ατομική βόμβα. Σύντομα το Κογκρέσο διαθέτει ένα κονδύλι της τάξης των 1.768.000 δολαρίων, ποσό τριακόσιες φορές μεγαλύτερο από αυτό του 1939. Τελικά στον Ενρίκο Φέρμι θα δοθούν αρχικά τα 500.000 δολάρια για να κατασκευάσει τον πυρηνικό του αντιδραστήρα. αυτόχρονα συγκροτείται και μια άλλη επιτροπή με περισσότερο πολιτικό προσανατολισμό. Επικεφαλής είναι ο ίδιος ο Ρούσβελτ και μετέχουν ο υπουργός των στρατιωτικών Χένρι Στίμσον, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού στρατηγός Τζορτζ Μάρσαλ, οι φυσικοί Βάνεβαρ Μπους και Τζέιμς Κόναντ και οι βοηθοί τους Κόμπτον, Γιούρεϊ και Πέγκραμ. Από κοινού αποφασίζουν να κατανεμηθούν οι έρευνες σε τέσσερις διαφορετικές έδρες μελέτης: Το πανεπιστήμιο Κολούμπια, το Ινστιτούτο του Πρίνστον και τα πανεπιστήμια του Σικάγου και του Μπέρκλεϊ.
Μετά από δύο διαδοχικές συναντήσεις στα πανεπιστήμια του Σικάγου και του Κολούμπια τον Ιανουάριο του 1942, αποφασίζεται πως η ατομική στήλη του Φέρμι πρέπει να έχει την προτεραιότητα πάνω από όλα. Πλέον το «Σχέδιο Μανχάταν», δηλ. ο σχεδιασμός και η κατασκευή της πρώτης ατομικής βόμβας, παίρνει σάρκα και οστά. Επικεφαλής του επιτελείου της επιχείρησης, διορίζεται ο στρατηγός Γκροβς, που θ’ αποδειχτεί άριστος οργανωτής του σχεδίου. Τον Μάρτιο του 1942 ο Ενρίκο Φέρμι μαζί με συνεργάτες του από το πανεπιστήμιο του Κολούμπια πηγαίνει στο Σικάγο για να συνεχίσει τις έρευνές του. Σκοπός αυτής της μετακίνησης είναι η κατασκευή της ατομικής στήλης, δηλαδή του πρώτου πυρηνικού αντιδραστήρα.
H κατασκευή της στήλης κρατά επτά μήνες. O Φέρμι συσσώρευσε την μια πάνω στην άλλη μικρές πλάκες γραφίτη, εναλλασσόμενες με κυλινδρικούς ράβδους ουρανίου, που χρησιμοποιούνται με πολύ μεγάλη προσοχή. H στήλη είναι ένας αργός πυρηνικός αντιδραστήρας. Το βράδυ της 1ης Δεκεμβρίου 1945 γίνεται με επιτυχία η πρώτη δοκιμή. Ήδη όμως είχε γίνει η εκλογή τριών μυστικών κέντρων «Χ», «W», «Υ» όπου θα συντονιζόταν καλύτερα το έργο των επιστημόνων. Μέρος «Χ» είναι το Όακ Ριτζ στην κοιλάδα του Τενεσί, προορισμένο για την παραγωγή σε βιομηχανική κλίμακα του ουρανίου 235. «W» είναι το Χάνφορντ της Ουάσινγκτον, όπου θα γίνει η εξόρυξη πλουτωνίου. «Υ» είναι το Λος Αλαμος, του Μεξικού, όπου σε μια κοιλάδα 2.300 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, θα κατασκευαστεί το ολοκληρωτικό όπλο.
Στην πρώτη ατομική βόμβα, που έχει φορτίο πλουτωνίου, δίνεται το όνομα Τζάμπο. Ένα συνεργείο μηχανικών την ανεβάζει στην κορυφή ενός μεταλλικού πύργου στο κέντρο μιας πεδιάδας, σε απόσταση 320 χιλιομέτρων από το Λος Αλαμος. Είναι η 14 Ιουλίου 1945. Οι επιστήμονες που μαζί με στρατιωτικούς και κάποιους δημοσιογράφους θα παρακολουθήσουν την έκρηξη της βόμβας, βρίσκονται 15 χιλιόμετρα μακρύτερα από τον πύργο, σ’ ένα ειδικό καταφύγιο. Λόγω της βροχής και των ισχυρών ανέμων το πείραμα θα εκτελεστεί ξημερώματα Δευτέρας 16 Ιουλίου.
Στις 5:29 μπαίνουν σε κίνηση οι αυτόματοι ρυθμιστές και όλοι στο καταφύγιο φορούν τα προστατευτικά γυαλιά. Ακριβώς στις 5:30 επιτυγχάνεται η έκρηξη. Ένας τρομερός σεισμός τραντάζει συθέμελα το καταφύγιο. Ταυτόχρονα ο άνεμος σαρώνει την έρημο και ένα σύννεφο σε σχήμα μανιταριού ανεβαίνει στα δεκαέξι χιλιάδες μέτρα. O άνθρωπος είχε μπει στην ατομική εποχή.
Ως την ημέρα της επίθεσης στη Χιροσίμα απόμεναν μόλις τρεις εβδομάδες.
H γέννηση της Ατομικής Βόμβας των ΗΠΑ
