Έναν περίπου αιώνα μετά την καταστροφική μάχη του Ματζικέρτ, ο βυζαντινός στρατός υπό τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό κυκλώνεται σε ενέδρα του στρατού του σελτζουκικού Σουλτανάτου του Ρουμ. Αν η ήττα στο Ματζικέρτ άνοιξε την πύλη της Μικράς Ασίας για τους Σελτζούκους, η ήττα στο Μυριοκέφαλο τη γκρέμισε, αφήνοντάς την αυτοκρατορία έκθετη στις διαθέσεις των φύλων από την Ανατολή, που πλέον εισέβαλαν και εγκαθίσταντο ανενόχλητα.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 26 Αυγούστου 1071: Μάχη του Ματζικέρτ, η δύση της Βυζαντινής Ανατολής
Ο αυτοκράτορας Μανουήλ ο Α΄ είχε αποφασίσει να φράξει τη τουρκική επεκτατικότητα και το έκανε με τον τρόπο που μόνον ένας Ρωμαίος ηγεμόνας ήξερε: συστηματικά και με όπλο πρώτα τη διπλωματία και τις τιμές ενώ ετοίμαζε τη στρατιωτική απάντηση. Μετά από μια σειρά πολέμων, οι δύο πλευρές έφτασαν το 1158 σε συνεννόηση. Οι τουρκικές επιδρομές σταμάτησαν και ο σουλτάνος αναγνώρισε μια μορφή υποτέλειας που όφειλε στον αυτοκράτορα. Η φαινομενική ηρεμία μεταξύ επέτρεψε και στους δύο να προετοιμαστούν για την επόμενη σύγκρουση, ενώ έκλειναν λογαριασμούς στο εσωτερικό καταβάλλοντας αντιπάλους και εξασφαλίζοντας την εξουσία τους.
Όταν ο Σελτζούκος ηγεμόνας Κιλίτζ Ασλάν αρνήθηκε να παραδώσει περιοχές που απέσπασε από το επίσης τουρκικό φύλο των Δανισμενδίδων, ο πόλεμος ξέσπασε και πάλι. Ο Μανουήλ συγκέντρωσε έναν εντυπωσιακό στρατό 30-40.000 ανδρών και βάδισε στα ανατολικά χωρίζοντας τον σε δύο τμήματα. Ο στρατός πέρασε στα εδάφη που ήλεγχε το σουλτανάτο του Ρουμ μέσα από στενωπούς και πυκνά δάση και έπεσε σε διαδοχικές ενέδρες υφιστάμενος μεγάλη φθορά. Στις 17 Σεπτεμβρίου, το κύριο σώμα κυκλώθηκε σε ένα τέτοιο πέρασμα στο Μυριοκέφαλο, κοντά στη λίμνη Κάραλλη (σημερινή Beyşehir) της Φρυγίας, με τους Τούρκους να βάλλουν εναντίον του βέλη, ακόντια και βράχους από ψηλά.
Η μάχη περιγράφεται με τα πιο μελανά χρώματα. Το στενό πέρασμα έκανε δύσκολη την πρόταξη αποτελεσματικής άμυνας. Ενώ η εμπροσθοφυλακή κατάφερε να απωθήσει τους Τούρκους και να περάσει με δυσκολία ως την άλλη άκρη της κοιλάδας, η οπισθοφυλακή δεν είχε ακόμα εισέλθει στο πέρασμα. Βαλλόμενοι πανταχόθεν, οι στρατιώτες του αυτοκράτορα και οι σταυροφόροι σύμμαχοί τους έχασαν πολλούς.
Οι πηγές διαφωνούν αλλά υπολογίζουν πως ένας στους τέσσερις που έλαβε μέρος στην εκστρατεία έπεσε στη μάχη, περίπου 8-10 χιλιάδες άνδρες. Αν και το αποτέλεσμά της μάχης θεωρείται ασαφές σε τακτικό επίπεδο, οι μεγάλες απώλειες, η διατήρηση του πλεονεκτήματος του εδάφους από τους Τουρκους και οι κακές καιρικές συνθήκες (επικρατούσε αμμοθύελλα που περιόριζε το οπτικό πεδίο), υπήρξαν καταστρεπτικά για το ηθικό των Βυζαντινών.
Παρόλο που η μάχη ούτε κατέστρεψε πλήρως τον βυζαντινό στρατό ούτε επηρέασε ιδιαίτερα την απόδοσή του, είχε ένα τεράστιο αντίκτυπο κυρίως σε επίπεδο ψυχολογικό. Το επόμενο μόλις έτος, ο αυτοκρατορικός στρατός θα ανταποδώσει τα ίσα ενεδρεύοντας και καταστρέφοντας έναν μεγάλο σελτζουκικό στη μάχη του Υελίου και Λειμόχειρος, ενώ θα επικρατήσει και σε μια σειρά από μικρότερες αναμετρήσεις. Όμως, η ήττα στο Μυριοκέφαλο έμεινε χαραγμένη στη συνείδηση φίλων και εχθρών -όπως και η αντίστοιχη του Ματζικέρτ- και έδειξε ότι η αυτοκρατορία δεν μπορούσε να αναχαιτίσει την σελτζουκική προέλαση.
