Στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Ελληνικό Στρατό και τις εκεί εορταστικές εκδηλώσεις, οι εξελίξεις στα μέτωπα στη Θράκη και στη Μακεδονία επέβαλαν στην κουρασμένη ελληνική Στρατιά να ενεργοποιηθεί ξανά. Οι Σέρβοι είχαν ξεκινήσει την κάθοδό τους προς το νότο ενώ οι Βούλγαροι ενίσχυαν την παρουσία τους στην κοιλάδα του Αξιού και πίεζαν ήδη προς την Κωνσταντινούπολη.
Μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις, το επιτελείο του Αρχιστρατήγου, διαδόχου Κωνσταντίνου, συμβούλευσε την ενίσχυση των θέσεων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, την συνέχιση της προέλασης προς Βορρά και την εκμετάλλευση του κενού εξουσίας στα θρακικά παράλια και στα νησιά, όπου οι τουρκικές δυνάμεις αποσύρονταν και οι βουλγαρικές δεν είχαν καλύψει ακόμη. Έτσι η Στρατιά χωρίστηκε σε τρία τμήματα:
- Το Τμήμα Στρατιάς Κοζάνης (V Μεραρχία Πεζικού, απόσπασμα Ευζώνων Γεννάδη, διλοχία του 20ού Συντάγματος Πεζικού και ΙΙΙ τάγμα/24ου Συντάγματος Πεζοναυτών) θα παρέμενε στην περιοχή της Κοζάνης.
- Την Ομάδα Κέντρου, όπου παρέμενε ο όγκος της Στρατιάς (I, III, IV, VI MΠ και το επιτελείο της Ταξιαρχίας Ιππικού με μόνον το 1ο Σύνταγμα Ιππικού), θα συνέχιζε την προέλαση προς την περιοχή του Μοναστηρίου, όπως ήταν το αρχικό σχέδιο του διαδόχου από τον Οκτώβριο. Το σχέδιο προέβλεπε συγκέντρωση στην περιοχή της Έδεσσας και κατόπιν απελευθέρωση της πόλης της Φλώρινας, σημαντικού κέντρου επικοινωνιών πριν συνεχίσει προς Μοναστήρι.
- Τη Δεξιά Ομάδα (ΙΙ, VI ΜΠ, απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινόπουλου και σύνταγμα Ιππικού) που θα παρέμενε στη Θεσσαλονίκη και θα αναλάμβανε την οργάνωση και προστασία των περιχώρων της.
Έτσι ο Ελληνικός στρατός (Τμήμα Στρατιάς Κοζάνης και Ομάδα Κέντρου) κινήθηκε προς Βορρά στις 12 Νοεμβρίου (30 Οκτωβρίου με το Παλιό Ημερολόγιο) και μέχρι τις 19 είχαν φτάσει στο Αμυνταίο και την Άρνισσα. Στο μεταξύ, ο σερβικός στρατός κατόρθωσε να καταλάβει το Μοναστήρι προκαλώντας υποχώρηση της τουρκικής φρουράς που με πλήθος φυγάδων διέρρεε προς το Νότο. Μαζί τους κινήθηκαν και πολλοί Αλβανοί άτακτοι, που οπλισμένοι από τον Οθωμανικό Στρατό τρομοκρατούσαν τους τουρκικούς και ελληνικούς πληθυσμούς στις περιοχές της Φλώρινας και στα γύρω χωριά.
Η κατάσταση αυτή έκανε τους Τούρκους, που ήταν πλειονότητα στην πόλη, να έρθουν σε επαφή με τους Έλληνες προκρίτους και τον Μητροπολίτη, προτρέποντάς τους να μεσολαβήσουν για να παραδοθεί η πόλη στον Ελληνικό Στρατό για προστασία και αποκατάσταση της τάξης. Οι Έλληνες συμπολίτες τους, αν και δύσπιστοι αρχικά, έστειλαν μήνυμα στον Ελληνικό Στρατό καλώντας τον να απελευθερώσει την Φλώρινα.
Το μήνυμα παραδόθηκε στον Στρατηγό Γεννάδη στο Αμυνταίο: «Κύριε Διοικητά των Ελληνικών στρατευμάτων, σας γνωστοποιώ ότι οι φίλοι και σύμμαχοι Σέρβοι κατέλαβαν το Μοναστήρι και προχωρούν προς την Φλώριναν. Οι Τούρκοι της Φλωρίνης παρακαλούν να σπεύση ο Ελληνικός στρατός να καταλάβη την πόλιν μετά των συμμάχων Σέρβων και δεν θα φέρουν ουδεμίαν αντίστασιν, ούτε τον υποχωρούντα Τουρκικόν στρατόν θα αφήσουν να αντισταθή».
Οι ελληνικές δυνάμεις με γνώση των παραπάνω κινήθηκε και στις 7/19 Νοεμβρίου εισήλθε στη Φλώρινα επιλαρχία του 1ου Συντάγματος Ιππικού αφού προσπέρασε την VΙ MΠ, καταλαμβάνοντας τους σιδηροδρομικούς σταθμούς Βεύης και Φλώρινας με σημαντικό αριθμό λαφύρων (12 ατμομηχανών και 300 βαγονιών). Επίσης συνέλαβε εκατοντάδες Τούρκους αιχμαλώτους, που συμπτύσσονταν από το Μοναστήρι, ανοίγοντας έτσι δρόμο για το κύριο σώμα. Την επομένη, ο διάδοχος Κωνσταντίνος εισήλθε με συνοδεία πεζικού εν μέσω ενθουσιώδους υποδοχής Τούρκων και Ελλήνων.
Λίγο αργότερα, έφτασε στην πόλη και ίλη σερβικού ιππικού που ζήτησε να διανυκτερεύσει. Οι ελληνικές στρατιωτικές αρχές έδωσαν την άδεια αλλά την επομένη οι Σέρβοι αξιωματικοί ήγειραν αξιώσεις ανάλογες των Βουλγάρων στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, μόνο ο οθωμανικός κίνδυνος και η παρέμβαση των Ελλήνων διπλωματών απέτρεψαν (ανέβαλαν στην ουσία), μια αιματηρή σύγκρουση στη μακεδονική πρωτεύουσα.
Οι Σέρβοι είχαν το νου τους πάντα στην αυστρουγγρική στρατιωτική επέμβαση στα νώτα τους και η απομάκρυνση από τις βάσεις τους και η φθορά του στρατού τους είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή. Με αλληλογραφία μεταξύ Κωνσταντίνου και πρίγκηπα Αλεξάνδρου Καραγεώργιβιτς, διοικητή της 1ης σερβικής Στρατιάς, οι Σέρβοι απέσυραν τις δυνάμεις τους από την περιοχή αναγνωρίζοντας την ελληνική κυριαρχία. Ο ελληνικός στρατός συνέχισε τις επιχειρήσεις του στην περιοχή της δυτικής Μακεδονίας απωθώντας τα τουρκικά τμήματα πέρα από το υψίπεδο της Κορυτσάς.
Στο Αιγαίο τώρα, η απελευθέρωση των νησιών εντασσόταν στο στρατηγικό σχέδιο του Ναυάρχου Κουντουριώτη, που όμως δεν είχε επαρκείς δυνάμεις για να υποστηρίξει ταυτόχρονα την εκδίωξη των τουρκικών φρουρών και να επιτηρήσει το στόμιο των Δαρδανελίων για την έξοδο του οθωμανικού στόλου.
Όμως, ένα μήνα μετά την απελευθέρωση της Λήμνου, ο Κουντουριώτης εκμεταλλεύεται την αναταραχή στη Λέσβο μεταξύ των τουρκικών αρχών και πληθυσμού και στέλνει εκεί ισχυρή μοίρα του στόλου. Επικεφαλής ήταν το ίδιο το καταδρομικό “Αβέρωφ”‘, ενώ δύο επίτακτα οπλιταγωγά έμφορτα στρατού και πεζοναυτών στις 7/19 Νοεμβρίου θα αγκυροβολήσουν έξω από το λιμάνι της Μυτιλήνης και θα απαιτήσουν την παράδοση της φρουράς.
Οι οθωμανικές αρχές αρνήθηκαν να παραδοθούν και αποσύρθηκαν στο χωριό Κλαπάδος, όπου οργανώθηκαν σε οχυρώσεις που είχαν προετοιμάσει από χρόνου, λόγω του ιταλοτουρκικού πολέμου. Από εκεί επιτηρούσαν το Βορειοανατολικό τμήμα του νησιού εξαπολύοντας καταδρομές, κυρίως με ατάκτους, κατά των χωριών.
Την επομένη, 8/20 Νοεμβρίου ελληνικά τμήματα στρατού και πεζοναυτών (ναύτες των εφεδρειών που εξοπλίζονταν με όπλα και εξαρτύσεις του πεζικού) αποβιβάστηκαν στο λιμάνι. Καθώς οι ελληνικές δυνάμεις ήταν περίπου 1.600 άνδρες, δεν ήρθαν σε άμεση σύγκρουση με τις οχυρωμένες των Τούρκων. Η στιγμή θα ερχόταν ένα μήνα περίπου αργότερα, όταν με νέες ενισχύσεις και την υποστήριξη του πυροβολικού του στόλου, το τουρκικό προγεφύρωμα θα σπάσει με τη βοήθεια και κατοίκων του νησιού που οπλίστηκαν και οργανώθηκαν από το Ναυτικό.
