Το 1973 ο δικτάτορας της Λιβύης, Μουαμάρ Καντάφι, “τράβηξε μια γραμμή” μεταξύ των πόλεων της Βεγγάζης και της Μισράτα, διεκδικώντας μια έκταση σε απόσταση 62 ναυτικών μιλίων από τις ακτές της χώρας, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) και διακηρύττοντας πως είχε αποκλειστικά δικαιώματα σε όλη την έκταση του κόλπου της Σύρτης (ή Σίδρας) νοτίως του 32ου Παραλλήλου + 30′. Η μονομερής πράξη του Kαντάφι, αστήρικτη νομικά τότε, γνώρισε την περιφρόνηση των ΗΠΑ, που απάντησαν πως εξακολουθούσαν να θεωρούν τον κόλπο της Σύρτης διεθνή ύδατα μέχρι τα 12 ν.μ. από τις ακτές της Λιβύης.
Η αντίθεση αυτή έδωσε λαβή για μια σειρά επεισοδίων μέσα στη δεκαετία του 1980 κυρίως, με μεγαλύτερα την αναχαίτιση ενός αμερικανικού RC-135 από τη λιβυκή Aεροπορία, μια αερομαχία του 1981, όπου δύο Tomcats κατέρριψαν δύο λιβυκά Su-22, την επιδρομή του αμερικανικού ναυτικού στη “γραμμή θανάτου” -όπως την αποκαλούσε ο Καντάφι- το 1986 και μια σειρά τρομοκρατικών χτυπημάτων και αεροπειρατειών στην Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή, κυρίως από κατευθυνόμενες από τη Λιβύη ομάδες.
Στις 4 Ιανουαρίου του 1989, το αεροπλανοφόρο USS John F. Kennedy βρισκόταν στην Ανατολική Μεσόγειο διεξάγοντας ασκήσεις βομβαρδισμού με A-6 Intruders νότια της Κρήτης, έχοντας επίσης στον αέρα δύο ζεύγη μαχητικών F-14 Tomcat για κάλυψη και ένα ιπτάμενο ραντάρ E-2 Hawkeye για επιτήρηση. Ξαφνικά, στις 11:55 τοπική ώρα, δύο ίχνη εμφανίστηκαν στα ραντάρ του Hawkeye, που αναγνωρίστηκαν ως λιβυκά μαχητικά MiG-23 Floggers κατευθυνόμενα προς τα αμερικανικά αεροπλάνα. Το ένα ζεύγος Tomcats αποσπάστηκε για να τα αναγνωρίσει και να διαπιστώσει τις προθέσεις τους.
Οι πιλότοι των δύο Tomcats, πλωτάρχης (Lt. Commander) Steven Collins και αντιπλοίαρχος (Commander) Joseph Connelly, αναγνώρισαν τα λιβυκά αεροσκάφη με τα ραντάρ τους στα 72 ν.μ. παρατηρώντας πως, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν, δεν διέκοπταν την πορεία τους για να αναστρέψουν μόλις εντοπίζονταν από τα ραντάρ των αμερικανικών αεροσκαφών, αλλά συνέχιζαν κατευθείαν επάνω τους.
Στις 11:58, τα αμερικανικά Tomcats έστρεψαν απότομα αριστερά. Τα Floggers ακολούθησαν τον σχηματισμό στρέφοντας με τη σειρά τους. Τα αμερικανικά αεροσκάφη επανέλαβαν τους ελιγμούς απότομης στροφής και μείωσης ύψους άλλες δύο φορές, κατά πάγια τακτική, για να μειώσουν την αποτελεσματικότητα των σοβιετικών πυραύλων R-23 Vympel (AA-7 Apex κατά ΝΑΤΟ) και να δουν αν τα λιβυκά Floggers θα εμπλέκονταν σε κλειστή αερομαχία. Και στις δύο περιπτώσεις, τα λιβυκά πληρώματα έστριψαν προσεγγίζοντας τα αμερικανικά κατά μέτωπο.
Αφού έλαβαν εντολή από το αεροπλανοφόρο USS J.F. Kennedy να τα καταρρίψουν, αν διαπίστωναν πως αποτελούσαν απειλή, τα Tomcats όπλισαν τους πυραύλους AIM-7 Sparrow και AIM-9 Sidewinder στις 12:00:53 κι ενώ τα εχθρικά ίχνη ήταν λιγότερο από 20 μίλια μακρυά. Στις 12:01:20 τo αεροσκάφος του Connelly πυροδότησε δύο διαδοχικούς AIM-7 από απόσταση 12 και 10 μιλίων, που αστόχησαν.
Στο σημείο αυτό, τα Tomcats έσπασαν τον σχηματισμό τους ακολουθώντας αντίθετες πορείες, με τα λιβυκά να συγκεντρώνονται στο ένα από αυτά. Ο Connelly ελίχθηκε ακολουθώντας το ένα Flogger και καταρρίπτοντάς το από τα 5 μίλια. Ελισσόμενος ταχύτατα πήρε την ουρά του δεύτερου Flogger, που ακολουθούσε ακόμα τον συνάδελφό του και στο ενάμισυ μίλι (2,4 χλμ.) το χτύπησε με έναν AIM-9. Στη συνέχεια, τα δύο Tomcats κατέβηκαν σε ύψος λίγων εκατοντάδων ποδών και επέστρεψαν στο αεροπλανοφόρο.
Η αερομαχία είχε λήξει. Οι δύο Λίβυοι πιλότοι αναφέρθηκε πως εκτινάχθηκαν από τα αεροσκάφη τους πριν χτυπηθούν αλλά παραμένει άγνωστο αν περισυνελέγησαν. Η Λιβύη αντέδρασε με υψηλούς τόνους εγκαλώντας τις ΗΠΑ για βαρβαρότητα και φιλοπολεμική διάθεση, λέγοντας πως τα αεροσκάφη ήταν άοπλα και βρίσκονταν σε αποστολή αναγνώρισης.
Το Αμερικανικό Ναυτικό έδωσε στη δημοσιότητα στιγμιότυπα από την αερομαχία, που φαίνονται οι πύραυλοι R-23 και R-60 στα λιβυκά μαχητικά. Αποκάλυψε επίσης πως ο Καντάφι είχε “στρώσει” ένα δίκτυο ραντάρ παρακολούθησης και αντιαεροπορικών πυραύλων SAM κατά μήκος των ακτών της Σύρτης, που αποτελούσαν διαρκή απειλή ενώ ανέπτυσσε και όπλα μαζικής καταστροφής. Οι λιβυκές αρχές παραδέχτηκαν πως τα δύο MiG-23 Floggers κατευθύνονταν αποκλειστικά στην πορεία τους από αυτούς τους τοπικούς σταθμούς ραντάρ κι είχαν κλειστό το ραντάρ τους που θα επέτρεπε τη χρήση των πυραύλων τους.
Tomcat Down: Η αερομαχία του Κόλπου της Σύρτης – όπως την είδαν οι Λίβυοι
Μέχρι σήμερα δεν είναι ξεκάθαρο ποιός ήταν ο λόγος της λιβυκής πρόκλησης. Είναι εξίσου πιθανό ο Καντάφι να εκτελούσε αναγνώριση των αμερικανικών πλοίων για να αποφύγει ένα ανάλογο χτύπημα με εκείνο του 1986, όπως είναι πιθανό τα λιβυκά αεροσκάφη να έχασαν επαφή με τα ραντάρ εδάφους και να κατευθύνθηκαν επάνω στα Tomcats. Παρά την κατακραυγή σε διεθνές επίπεδο, η αμερικανική πλευρά αιτιολόγησε τις πράξεις των αξιωματικών της ως νόμιμη άμυνα έναντι της επιθετικής κίνησης και μη ανταπόκρισης των μαχητικών της Λιβύης.
