Η οπισθοφυλακή του φραγκικού στρατού υπό τον έπαρχο της Βρετάνης, Ρολάνδο, κυκλώνεται και καταβάλεται από ενεδρεύοντες Βάσκους στην Βορειοανατολική Ισπανία, κατά τη διάβαση των Πυρηναίων.
Ο φραγκικός στρατός είχε εκστρατεύσει πέρα από τα Πυρηναία για να κάνει μια επίδειξη δύναμης και να «πείσει» φίλους και εχθρούς, τοπικούς ηγεμόνες, να τιμήσουν τη συμμαχία τους έναντι των Αράβων, που τότε κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος της Ιβηρικής. Την εποχή εκείνη, ο στρατός των Φράγκων ήταν ο ισχυρότερος της Ευρώπης και υπό τη στιβαρή διεύθυνση του βασιλιά Καρόλου του 1ου του Μεγάλου (Carolus Magnus ή Καρλομάγνος), εξέπεμπε αυτή τη δύναμη στο μεγαλύτερο μέρος της ηπείρου με διαρκείς εκστρατείες όπου παρέμενε αήττητος.
Η μεγάλη φήμη του στρατού του, ωστόσο, έμελλε να δοκιμαστεί κατά την εκστρατεία στην Ιβηρικής. Ο φραγκικός στρατός αναγκάστηκε να περάσει από τα στενά και κακοτράχαλα περάσματα των Πυρηναίων βαδίζοντας εφ’ ενός ζυγού και εκτεινόμενος σε χιλιόμετρα φάλαγγας χωρίς επαρκή επικοινωνία μεταξύ των τμημάτων.
Κατά την αποχώρηση της φραγκικής δύναμης, Βάσκοι επιτέθηκαν κατά της οπισθοφυλακής στο στενό ορεινό πέρασμα του Ρονσεβώ (Roncevaux). Ο επικεφαλής, Ρολάνδος, γενναίος πολεμιστής και εξ απορρήτων του Καρλομάγνου, δεν κάλεσε ενισχύσεις πιστεύοντας ότι θα κατέβαλε τους επιτιθέμενους μόνος του, αλλά έκανε λάθος. Η φραγκική δύναμη αποδεκατίστηκε κι ο ίδιος κυκλώθηκε από εχθρούς και σκοτώθηκε, φυσώντας με την τελευταία του πνοή το κέρας για βοήθεια. Το περιστατικό πέρασε στον λαϊκό θρύλο με το επικό «τραγούδι του Ρολάνδου» τον 11ο αιώνα που απέδωσε, όμως, τη μάχη σε άνιση αναμέτρηση του Ρολάνδου με συντριπτικά υπέρτερους αλλόθρησκους Άραβες, αντί για χριστιανούς Βάσκους.
